تازه‌ترین نظرسنجی نشان‌می‌دهد مردم در حادثه سیل بیشترین اعتماد را به نهادهای رسمی ، مساجد، حسینیه‌ها و رسانه ملی داشتند

رأی اعتماد مردم به نهادهای امدادی

 بارش با این كه رحمت است ولی سیلِ برآمده از آن كه صدالبته محصول كم‌كاری‌هاست انگار نمی‌خواهد دست از سرمان بردارد. حالا سیل رسیده به سیستان،كرمان، هرمزگان و خراسانی‌‌ها، حتی چند خانه در كلات نادری را هم برده است زیرآب. این یعنی رشته سیل امسال در كشورمان سرِ دراز دارد و تبعات سنگینش ممكن است فقط به گلستان و خوزستان و لرستان محدود نشود و این یعنی همچنان چشم امیدها به مردم است تا بازهم مهربانانه خرج كنند و قدم بردارند. مردم در سیل اخیر با دل و جان وارد كار شدند، ولی آمار دقیقی وجود ندارد از این‌كه در بحث مالی دقیقا چقدر به مردم سیل‌زده كمك كرده‌اند مگر آماری كه هرچند روز یك بار هلال‌احمر آن را به‌روز می‌كند. این كمك‌ها تا دهم فروردین یك میلیارد و400 میلیون تومان بود و یكباره تا ظهر روز بیستم فروردین رسید به  78 میلیارد تومان و ركورد واریز پول به حساب هلال‌احمر كه متعلق بود به زلزله كرمانشاه را شكست. دیروز این آمار یك بار دیگر و این بار از زبان معاون عملیات امداد و نجات هلال‌احمر به روز شد كه مبتنی بود بر واریز 120 میلیارد تومان كمك مردمی به حساب این نهاد. این ركوردشكنی‌های پی‌درپی و رفتار متفاوت مردم در سیل اخیر دستمایه‌ای شده است برای مركز افكارسنجی دانشجویان ایران موسوم به ایسپا تا بررسی كند چه تعداد از ایرانی‌ها به هموطنان سیل‌زده‌شان كمك كرده‌اند، چه كسانی پا پیش نگذاشته‌اند و سهم افراد مشهورتر در كمك‌رسانی‌های مردمی به سیل‌زدگان چقدر بوده است. در این میان حضور نیرو‌های مسلح و گروه‌های جهادی و بسیج نیز که داوطلبانه به کمک نیرو‌های امدادی و مردم سیل زده این مناطق شتافتند ، چشمگیر بود.

آنها كه كمك كردند و نكردند 

روزهای 19 و20 فروردین پرسشگران مركز افكارسنجی دانشجویان ایران از تهران به صورت تلفنی با شماره تلفن‌های ثابت كه به صورت تصادفی انتخاب كرده بودند با هموطنانی در شهرها و روستاهای سراسر ایران تماس گرفتند و از آنها پرسیدند كه آیا به مردم سیل‌زده كشور كمك كرده‌اند یا خیر. 58.6 درصد از مصاحبه‌شونده‌ها به این سوال پاسخ منفی دادند و وضعیت مالی نامساعدشان را علت این خودداری اعلام كردند ولی 17.4 درصد گفتند كه در روزهای آینده كمك خواهند كرد. امیدواركننده این كه 42.6 درصد از مردم در روزهای گذشته به سیل‌زده‌ها كمك كرده‌اند. نكته قابل تامل اما این كه 18.9 درصد از مصاحبه‌شونده‌ها گفته‌اند كه مطمئن نیستند كمك‌ها به دست سیل زده‌ها برسد. این بدبینی درهمه روزهای سخت ایران میان عده‌ای از مردم وجود داشته كه عملكردهای ضعیف در توزیع اقلام امدادی، پست‌های مجازی پر از گله و شكایت كه میان مردم دست به دست می‌شود و سابقه ذهنی‌ای كه در حافظه تاریخی ملت حك شده آن را همچنان پابرجا نگه می‌دارد. حرف و حدیث‌هایی كه مردم آن را واقعی می‌دانند و دولتی‌ها آن را شایعه‌ای بیش نمی‌خوانند نیز مزید برعلت است مثل ماجرای فروش چادرهای امدادی در سایت‌های خرید و فروش مجازی درحالی كه هنوز عده‌ای چادری برای اسكان ندارند، موضوعی كه مردم از درستی‌اش می‌گویند ولی هلال‌احمر اصرار دارد كه غائله شكل گرفته پیرامون چادرها فقط شایعه است.

انزوای هنرمندانه 

 در زلزله كرمانشاه  ورزشكاران، هنرمندان وچهره‌ها به معنی واقعی كلمه میدان‌داری می‌كردند، چه خالصانه و چه مزورانه.
در روزهای اوج زلزله و داغی احساسات و هیجانات، سیل كمك‌های مردم ایران به حساب‌های شخصی این چهره‌ها سراریز شد اما زمان زیادی نبرد تا مشخص شود بیشتر این پول‌ها در بیشتر این حساب‌ها بلوكه شده است. گفته می‌شود جمع كمك‌های مردمی به زلزله‌زدگان كرمانشاه‌  30 میلیارد تومان بوده كه عده‌ای برای پس دادن یا خرج كردن این كمك‌ها مقاومت شدیدی نیز می‌كرده‌اند.  در سیل اخیر اما ورق این ماجرا برگشت و بازار سلبریتی‌بازی از رونق افتاد. شاید یك علتش تجربه زلزله كرمانشاه و ظرفیت پایین برخی چهره‌ها و سلبریتی‌ها بود و شاید علت دیگرش ورود دستگاه قضا به این موضوع و ممنوع اعلام كردن اعلام شماره حساب توسط آدم‌های مشهور. با این حال نتایج نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد از بین مردمی كه به سیل‌زده‌ها كمك كرده‌اند(42.6 درصد) فقط 3.1 درصد از آنها از كانال ورزشكاران، هنرمندان و استادان دانشگاه وارد شده‌اند.
 این می‌تواند شكستی برای جامعه چهره‌ها باشد، كسانی كه اگر به همان اندازه كه دست ِ‌گیرنده دارند امین و شفاف بودند،‌ می‌توانستند برای بحران‌ها كلید باشند.

پیشتازی هلال احمر 

در نظرسنجی مركز افكارسنجی ایسپا یك نام خیلی پررنگ است و آن هلال‌احمر است. نظرسنجی دو روزه این مركز نشان داده كه 3/31 درصد از كسانی كه به سیل‌زده‌ها كمك كرده‌اند هلال‌احمر را امین دانسته و مبالغ را به حساب آن واریز كرده‌اند. این می‌تواند برای هلال‌احمر یك موفقیت باشد، نهادی كه در اوج زلزله كرمانشاه با آن حجم ازخرابی و برانگیخته شدن تالمات عمومی فقط توانسته بود 63 میلیارد تومان از مردم كمك بگیرد ولی حالا حرف از جمع‌آوری كمك 120 میلیارد تومانی می‌زند. فاصله هلال‌احمر با بقیه نهادهایی كه دست به كار جذب كمك‌های مردمی هستند نیز زیاد و قابل ملاحظه است به طوری كه ایسپا تحلیل می‌كند 14.3 درصد از مردمی كه به سیل‌زده‌ها كمك كرده‌اند به مساجد و حسینیه‌ها اعتماد كرده و اقلام امدادی و پول‌هایشان را به این مراجع سپرده‌اند و در رتبه بعدی مردم كمیته امداد را امین دانسته‌ و 8.1 درصد از كسانی كه دستی بر آتش سیل و كمك‌رسانی داشته‌اند از طریق كمیته امداد وارد شده‌اند. البته این بخش ازتحلیل‌های آماری ایسپا كه می‌گوید 12.7 درصد ازمردم خودشان كمك‌هایشان را مستقیما به مناطق سیل‌زده برده‌اند برای مجموعه سازمان‌ها و نهادی‌های امدادی دولتی خوشایند نیست چون این آمار بیشتر ازكمك‌های جذب شده ازطریق كمیته امداد و سندی است براین كه هنوز اعتماد مردم به مسؤولان مخدوش است، آن هم در حالی كه مسجد و حسینیه هنوز پایگاه مردمی‌شان را حفظ كرده‌اند.

 سبقت واقعیت از مجاز

با این كه گوشی‌های هوشمند این روزها از دست صاحبانش نمی‌افتد و در خیلی موضوعات استناد می‌شود به اطلاعات كپسولی و بعضا غلطی كه در شبكه‌های اجتماعی به خورد مردم داده می‌شود ولی نظرسنجی مركز افكارسنجی دانشجویان ایران نشان می‌دهد در سیل اخیر كشور نه شبكه‌های اجتماعی و مجازی و حتی ماهواره‌ها بلكه رادیو و تلویزیون مرجع اول كسب خبر بودند. تفاوت‌ها نیز فاحش است به این قرار كه 62.4 مردم پیگیر اخبار از صدا و سیما بودند، 20.9 درصدشان به شبكه‌های اجتماعی مجازی سرمی زدند، 7.2 پیگیر اخبار از سایت‌های خبری بودند و 3.1 درصد نیز سراغ شبكه‌های ماهواره‌ای می‌رفتند.
به این ترتیب سیل اخیر این را نیز به ما نشان داد كه اگر درحوزه اطلاع‌رسانی خوب عمل شود رسانه‌های ملی و سنتی هنوز قادرند قدرتمند باشند و اگر همه واقعیت منعكس شود و مخاطب تشنه نماند فضای مجازی و ماهواره‌ها پشت سر می‌مانند. 

2 كارشناس، 2 نگاه 

 سیل مازندران، گلستان، خراسان شمالی، لرستان، كرمانشاه و خوزستان یك بار دیگر ما را نشاند مقابل چشم منتقدمان تا بدانیم هنوز در مدیریت بحران خوب نیستیم. این را نیز نشان‌مان داد كه اعتماد میان مردم و مسؤولان نیاز به ترمیم اساسی دارد.
 اینها جملات  غفور شیخی، جامعه‌شناس است كه دیروز وقتی می‌خواست نتایج نظرسنجی بهاری ایسپا را تحلیل كند، لازم دانست بگوید. اوگفت اگر اعتماد مردم به مسؤولان بیش از آنی كه هست می‌بود باید عایدی‌های دو نهاد هلال‌احمر و كمیته امداد از كمك‌های مردمی بیش از رقم‌های فعلی بود، نه این كه عده‌ای ترجیح دهند خودشان وارد كار شوند و كمك‌ها را هرچند به صورت آشفته و ساماندهی نشده روانه مناطق بحران زده كنند. او كه در زلزله كرمانشاه در منطقه حضور داشته و كمك‌های ارسالی مردم را می‌دید كه چطور بی‌نظم به مناطق می‌رسد و نامناسب توزیع می‌شود این بار خوشحال است كه كمك‌های مردمی با عبرت از تجربه زلزله سال پیش دقیق‌تر و كم‌هیجان‌تر شده است. ولی این جامعه‌شناس این را هم كافی نمی‌داند و این جمله را اضافه می‌كند كه‌ ای‌كاش روزی برسد كه كمك‌های مردمی به جای پخش و پلا شدن به دست ستادهای مدیریت بحران، هلال‌احمر و كمیته امداد برسد و آنها هم با اعتمادسازی بیشتر به كاهش آلام مردم مصیبت‌دیده مشغول شوند. اما درمورد این اتفاق خوب كه رسانه‌های رسمی و در صدر آنها رادیو و تلویزیون در روزگار سیطره شبكه‌های اجتماعی توانسته‌اند افكارعمومی را جلب كنند علیرضا چابكرو، كارشناس فضای مجازی تحلیل ساده‌ای دارد و می‌گوید علتش این است كه سیل این بار گستره وسیعی داشت و سرنوشت آن برای خیل عظیمی از مردم مهم بود كه به كسب اطلاع ازمطمئن‌ترین رسانه كه در سیل اخیر صدا وسیما بود، ترغیبشان می‌کرد. با این حال او از میزان شایعات و اخبار ضد و نقیضی كه این روزها در فضای مجازی منتشر می‌شود ناخشنود است و باز بودن عرصه برای این شایعات را ناشی از سنتی عمل‌كردن رسانه‌های مكتوب و دیداری- شنیداری می‌داند. چابكرو می‌گوید اگر رسانه‌های سنتی، فضایی ‌داشتند كه در كنار انتشار اخبار، بلافاصله پس از هر شایعه‌ای آنها را راستی‌آزمایی می‌كردند، رسالتشان درحوزه اطلاع‌رسانی بحران را بهتر و موثرتر انجام می‌دادند.

گزارش منتشر شده از مریم خباز در روزنامه جام جم، دوشنبه، 26 فروردین 98، شماره 5359

*این مطلب از روزنامه جام جم منعکس شده و لزوما بیانگر نظرات مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) نمی باشد.*

*ایسپا صرفا مسئولیت یادداشت هایی که در این پایگاه اطلاع رسانی منتشر می شود، برعهده دارد.*