به گزارش روابط عمومی ایسپا در آستانه چهاردهمین سالروز تاسیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، دکتر حمید امین اسماعیلی معاون محترم پژوهشی جهاددانشگاهی طی گفت و گویی، نقطه نظرات خویش را پیرامون وضعیت نظرسنجی در ایران با سایت ایسپا مطرح نمودند. آنچه می آید گزارشی است از این گفت و گوی صمیمی و انتقادی که ضمن تقدیر و تشکر از ایشان ارائه می گردد.

خوشبختانه با گذشت زمان بهره‏گیری از ابزار و روش‏های علمی برای سنجش و برآورد وضعیت تحولات نگرشی و گرایشی مردم در ایران از حیث کمی و کیفی ارتقاء یافته و مورد توجه قرار گرفته و می‏توان گفت افکارسنجی در ایران فرآیند تکاملی خود را طی می‏کند و در مورد برآیند تلاش محققان عرصه افکارسنجی می‏توان این داوری را داشت که سمت‏گیری‏های کلی نگرشی و گرایشی و علائق مردم را می‏توان شناسایی کرد. هر چند هنوز پایایی یافته‏های تحقیق در افکارسنجی نتوانسته است به نقطه مطلوب برسد که در این تلاش ارجمند، بی‏شک نقش ایسپا مهم و اساسی است. اما افکارسنجی و نظرسنجی ها نیز با موانع و مشکلاتی همراه بوده و می‏باشد که در مجموع می‏توان این موانع را به دو گروه تقسیم کرد.
1- مشکلات ناشی از استفاده از تکنیک‏های علمی، ساخت ابزار سنجش و روش‏های اجرای افکارسنجی، و ... که به مجریان و اینگونه طرح‏ها باز می‏گردد.
2- دسته دوم مشکلات و موانع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی که در جامعه ایرانی وجود دارد که عدم شفافیت در پاسخگویی و عدم انگیزه همکاری در بین قشرهای مختلف اجتماعی، عدم احساس امنیت در پاسخگویی دقیق صریح به سؤالات و .. باز می‏گردد.
به نظر می رسد در ساختارهای پژوهشی و علمی جامعه ایران مراکز افکارسنجی از استقلال و آزادی عمل مناسب برخوردار نیستند و این امر باعث دخالت عوامل و عناصر غیرعلمی در فرآیند علمی افکارسنجی می‏شود که منشأ بخشی از خطاهای یافته‏های افکارسنجی را می‏توان در این حوزه جستجو کرد. از سوی دیگر هنوز در برخی از موارد محققان این حوزه با همه تلاشی که می‏کنند نتوانسته‏اند فرآیند علمی اجرای افکارسنجی را از گرایش ها و نگرش‏های سیاسی و فرهنگی خود جدا کنند و بی‏طرفی علمی را رعایت کنند. همچنین، تحقیقات پیمایش و افکارسنجی روش‏هایی سهل و در عین حال ممتنع هستند. آسانی آن باعث می‏شود افرادی وارد این حوزه شوند که تخصص لازم را ندارند و تصور می‏کنند با پرسش چند سؤال در قالب یک پرسشنامه می‏توان به شناخت وضعیت‏های نگرشی و گرایشی جامعه دست یافت، در حالی که این نوع پژوهش‏ها از پیچیدگی و چند لایگی خاصی برخوردارند و که نیازمند تخصص و دقت علمی فراوانی است. این امر باعث تولید داده‏‏های غیر علمی می شود که با گذشت زمان، با انتشار یافته‏های آن منجر به بی‏اعتمادی نسبت به تحقیقات افکارسنجی می‏شود. از دیگر سو آسانی ظاهری این روش باعث می‏شود مراکز و گروه‏های متنوع به این اقدام مبادرت ورزند که این خود موجب انتشار یافته‏های متناقض و بعضاً متضاد در یک موضوع و زمان یکسان شود که باعث آلودگی محیط تحقیق و بی‏اعتمادی بیشتر به یافته‏های افکارسنجی می‏گردد. بنابراین به نظر می رسد نبود مراکز افکارسنجی با استقلال فکری و مالی و دارای بنیان‏ها و گروه علمی قوی که بتواند عمده موانع اجرای طرح‏های افکارسنجی را از پیش‏روی بردارد، از اصلی‏ترین خلاء‏های موجود در جامعه تحقیقاتی امروز ما است.
در این شرایط ، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) فرآیند تکاملی خود را طی کرده و در طی یک دهه از فعالیت توانسته جایگاه ممتازی علمی خود را در بین مراکز نظرسنجی پیدا کند، این دستاوردی ارزشمند و قابل احترام است. اما ایسپا نیز متأثر از موانع و مشکلات موجود در پیش‏روی مراکز افکارسنجی در ایران است و نمی‏توان عملکرد ایسپا را جدای از متن کلان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران مورد نقد، بررسی و تحلیل قرار داد.
اما می‏توان انتظاراتی را از مرکز افکارسنجی دانشجویان داشت از جمله:
- ایسپا باید ساختارهای علمی خود را تقویت کند و فرایند کنترل و نظارت بر اجرای طرح‏ها را دقیق‏تر به اجرا گذارد و به عنوان یک مرکز خوشنام و باسابقه، فضای تخصصی این حوزه را با ایجاد ادبیات متقن و راهگشای نظری و کاربردی علمی غنی سازد.
- به نظر می‏رسد در ایسپا انباشت تجربیات علمی کمتر انجام می‏شود. تغییرات مستمر در بین محققان و مدیران، به همراه ضعف در مستندسازی تجربیات پیشینیان، ارتقاء علمی و تجربی ایسپا را دچار اختلال کرده است. از اینرو این نهاد تخصصی نتوانسته جایگاه اصلی و مورد انتظار را در کشور برای خود تثبیت کند.
- مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران شجاعت لازم را برای ورود به موضوعات کلیدی جامعه را کمتر از خود نشان داده است البته این وضعیت احتمالاً به مشکلات سیاسی و عدم امنیت‏های کاری افکارسنجی در کشور هم باز می‏گردد.
- ایسپا نتوانسته چارچوب تعاملی مناسبی را با بخش‏های دیگر پژوهشی جهاددانشگاهی بخصوص حوزه‏های علوم انسانی برقرار کند که این امر منجر به هدر رفتن توان‏ها و موازی کاری شده است.
- طرح‏های افکارسنجی روندپژوهی تاکنون چندان در دستور کار ایسپا نبوده است، این امر باعث شده است این مرکز نتواند داده‏های لازم را در مورد فرآیند و چگونگی تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در اختیار محققان و تحلیل گران جامعه قرار دهد. به نظر می‏رسد سازمان‏یابی مجدد مرکز افکارسنجی می‏توان آن را به مرکز تولید داده‏های استاندارد و خام پیمایشی در حوزه‏های اجتماعی و فرهنگی و مرکز تولید اطلاعات شناخت افکارعمومی تبدیل نماید. تولید این داده‏ها علاوه بر این که می‏تواند در مراکز تصمیم سازی و تصمیم‏گیری نهادهای اجرایی و قانون‏گذاری کشور مؤثر باشد، می‏تواند برای مجموع پژوهشگران و دانشگاهیان حوزه علوم اجتماعی (در تعریف کلان آن) نیز بسیار مفید و راه گشا باشد.