نام نویسنده: محمد حسین نادری

سمت: کارشناس نمونه گیری

در تمام نظرسنجی های صورت گرفته در مراکز افکارسنجی و تحقیقاتی، وجود خطا در نتایج امری غیر قابل انکار است. مسأله مهم این است که معمولا خطا ناچیز است و می توان نتایج را با دقت خوبی پذیرفت. اما گاهی خطاها چنان بزرگ هستند که نمی توان مشت را نمونه خروار دانست. نظرسنجی های اینترنتی که در سایت های مختلف قرار دارد نیز همانند سایر نظرسنجی هایی که سازمان های مختلف دولتی و غیر دولتی و مراکز افکارسنجی انجام می دهند، با خطا همراه است اما این خطا در چه اندازه ای است جای تامل دارد؟ آیا میزان خطا به گونه ای است که بتوان نتایج مورد نظر را به جامعه تعمیم داد؟ آیا می توان گفت نمونه مورد نظر یک نمونه واقعی است؟
در پاسخ باید گفت که جامعه آماری برای انجام نظرسنجی های اینترنتی متفاوت است، معمولاً افراد تشکیل دهنده جامعه آماری برای طرح های نظرسنجی گوناگون از لحاظ متغیرهای جمعیت شناختی دارای پراکندگی های زیادی هستند. به طور مثال در نظرسنجی های مربوط به انتخابات ریاست جمهوری، جامعه آماری شامل تمامی افراد بالای 18 سال سراسر کشور می باشد که در تمامی روستاها و شهرهای کشور پراکنده هستند. گردآوری نمونه معرف، زماني امكان پذير است كه نمونه های انتخابی كليه صفات و ويژگي هاي جامعه آماري مورد نظر را دارا باشند و بتوان آنها را نماینده کل جامعه به حساب آورد. یعنی نمونه‌ای می تواند قابلیت تعمیم داشته باشد که دو ویژگی ذیل را دربر گیرد:
1-روايي نمونه آماري:
روايي نمونه آماري به این معنی است كه بتوان نمونه مورد مطالعه را از نظر همگوني با جامعه مورد مطالعه و دارا بودن ويژگي‌‌‌ ها و صفات آن، بخشي از جامعه آماري تلقي کرد تا بتواند قابلیت تعمیم داشته باشد. همچنین در روش های نمونه گیری احتمالی تمام واحدهای جامعه بایستی شانس یکسانی برای حضور در نمونه نهایی را داشته باشند. در نظر سنجی های اینترنتی نمونه بدست آمده تنها بخش خاصی از جامعه را پوشش می دهد (تنها افرادی که برای آنها امکان دسترسی به اینترنت وجود دارد) و قسمت عمده ای از جامعه آماری شانس حضور در نظرسنجی را ندارند . آیا زیرساخت الکترونیکی لازم برای یک فرد روستایی در دورترین نقاط این مرز و بوم برای مراجعه به سایت های مورد نظر وجود دارد تا نظر خودش را انعکاس دهد؟ آیا افراد مسن به سایت های اینترنتی دسترسی دارند و یا در صورت دسترسی، علاقه ای به سایت های برگزار کننده نظرسنجی اینترنتی دارند؟ آیا اطلاع دارند که چه سایتهایی نظرسنجی اینترنتی را انجام می دهند؟
2- تناسب حجمي نمونه آماري:
تناسب حجمي نمونه مورد مطالعه زمانی رعایت می شود كه در نمونه گردآوری شده، اندازه كافي و مناسبی از افراد با در نظر گرفتن تمام متغیرهای جمعیت شناختی، حضور داشته باشند (جنسیت، سن، محل سکونت، وضعیت اشتغال، و ضعیت تحصیلات)، به طوري که از نظر كمي بتوان آن را نماینده جامعه آماري تلقي كرد و بتوان نتايج مطالعه را به جامعه تعميم داد. معمولاً در نظرسنجی های اینترنتی تعداد نمونه مکفی از تمام زیرگروه های جامعه آماری (بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی) گردآوری نمی شود و افراد مراجعه کننده به سایت ها شامل گروه های خاصی هستند.
علاوه بر موارد فوق نکات دیگری نیز از منظر نمونه گیری حایز اهمیت است:
- در نظرسنجی های اینترتی امکان تکراری بودن واحد انتخابی از جامعه آماری وجود دارد. به عبارت دیگر یک فرد می تواند چندین مرتبه در نظرسنجی مذکور شرکت کند که این امر با اصل شانس برابر جهت انتخاب شدن تمام افراد جامعه آماری در تناقض است و سبب ایجاد سوگیری در نتایج می شود.
- در نطرسنجی های اینترنتی معمولاً اصل مستقل بودن نتایج حاصل از نمونه های آماری رعایت نمی گردد. افراد شرکت کننده در نظرسنجی های مذکور می توانند نظرات افراد قبلی شرکت کننده را ببینند که این باعث ایجاد اریب در نتایج نهایی می گردد. به عنوان مثال نسبت آراء مخاطبان چند میلیونی برنامه 90 در طول برنامه تغییر چندانی نمی کند( آهنگ نسبت ها و نمودار هر گزینه تقریبا تابع و شبیه آرای اولیه است).
با توجه به موارد ذکر شده در بالا، بدیهی است هر رسانه ای که بتواند بیشترین مخاطب (بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی) را در برگیرد و نفرات بیشتری از گروه های مختلف جامعه در چنین نظرسنجی هایی شرکت کنند به تدریج می تواند ادعا کند که توانایی سنجش دقیق افکار عمومی (حداقل مخاطبان وب) را دارد.