ابراهیم شیرعلی در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد فعالیت‌های مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در سال گذشته، گفت: ایسپا در سال گذشته بیش از ۳۰ طرح مختلف نظرسنجی و طرح پیمایشی (خویش‌فرمایی و کارفرمایی) در سطوح ملی و محلی با شیوه‌های مختلف حضوری و غیرحضوری (تلفنی) اجرا کرده است.

وی با اشاره به چند طرح شاخص این مرکز، اظهار کرد: کشور ما درحال سپری کردن تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی است و در فرآیند این تغییرات، مدرنیزاسیون و رسیدن به توسعه با مسائل و مشکلات اجتماعی مختلفی روبروست. یکی از این مسائل «موضوع فرزندآوری و مساله جمعیت» است و این مساله از نگاه ساختاری- کارکردی تهدیدی بر موجودیت خانواده به عنوان بنیاد جامعه سالم محسوب می‌شود.

سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران ادامه داد: آمارها و شواهد نشان می‌دهند به خصوص در چندسال اخیر موضوع فرزندآوری و جمعیت به مرور درحال تبدیل شدن به مساله جدی در کشور است. با همین استدلال و با توجه به اهمیت این موضوع، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در زمستان سال گذشته طرح «نگرش زنان متاهل در سن باروری و مردان متاهل که همسران در سن باروری دارند در خصوص فرزندآوری» و طرح «ارزیابی شهروندان از میزان اثربخشی تسهیلات و امتیازات فرزندآوری» را در سطح ملی به شیوه تلفنی اجرا کرده است.

انجام پیمایش‌های مصرف رسانه‌ای و سنجش نگرش رفتار دینی

شیرعلی به انجام «پیمایش مصرف رسانه‌ای مردم ایران» اشاره کرد و گفت: ایسپا با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع مرجعیت رسانه‌ای در کشور، «پیمایش مصرف رسانه‌ای مردم ایران» را با اندازه ۱۵ هزار نمونه در سطح ۳۱ استان کشور سال گذشته به شیوه حضوری اجرا کرده است. در این پیمایش علاوه بر مصرف رسانه‌ای مردم، میزان تماشای فیلم و سریال، میزان استفاده از رسانه‌های اجتماعی و مصرف محصولات شبکه‌های خانگی نیز مورد سنجش قرار گرفته است.

وی ادامه داد: سنجش نگرش و رفتار دینی مردم در ماه محرم و نظرسنجی از زائران شرکت‌کننده در پیاده‌روی اربعین حسینی در مرزهای زمینی کشور از دیگر طرح‌های نظرسنجی ایسپا در سال گذشته محسوب می‌شود.

سرپرست ایسپا در مورد برنامه‌های آینده این مرکز، با بیان این‌که بعد از بیش دو دهه فعالیت، امروز ایسپا در بخش دولتی و خصوصی به‌عنوان نهاد متخصص اجرای نظرسنجی و تحقیقات افکار عمومی شناخته شده اشت، گفت: جامعه علمی کشور داده‌های تولید شده در مرکز را مبنای تحلیل قرار می‌دهد و به ما اعتماد دارد. تلاش برای به‌روز کردن روش‌ها و تکنیک‌های اجرای کار برای با هدف دستیابی به داده‌هایی با کمترین خطا از اقداماتی است که مرکز به طور مستمر پیگیری می‌کند.

وی خاطر نشان کرد: سعی و تلاش مرکز در راستای دستیابی به بهینه‌ترین روش‌ها و شیوه‌های اجرای نظرسنجی‌ و پیمایش‌های ملی است و در این مسیر ایسپا نگاهی تطبیقی و مقایسه‌ای به روش‌های اجرای نظرسنجی و پیمایش‌های اجتماعی در مراکز و مؤسسات بزرگ و معتبر جهانی دارد.

تلاش برای تحلیل و به‌کارگیری داده‌ها در ایسپا

شیرعلی در مورد اقدامات انجام‌شده برای توسعه فعالیت‌های این مرکز، گفت: در کنار به‌روزآوری شیوه‌های گردآوری اطلاعات، با استفاده از روش‌های غیرحضوری با ملاحظات دقت، سرعت و کاهش هزینه‌های گردآوری اطلاعات در سطح ۳۱ استان کشور، ورود به موضوعات مختلف اجتماعی و فرهنگی در کنار موضوعات سیاسی و روز جامعه و نیز توسعه تحقیقات بازاریابی و اقتصادی از جمله اقداماتی است که به منظور توسعه فعالیت‌ها درحال انجام است.

وی خاطر نشان کرد: ایسپا قصد دارد در کنار تولید داده‌ها و انبوه‌سازی آن، به بخش تحلیل و به‌کارگیری داده‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشد و این چرخه را بازتولید و تکمیل کند.

سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، با بیان این‌که امروز به نتایج نظرسنجی‌ها روی خوش نشان داده می‌شود، ولی حوزه نظرسنجی و تحقیقات افکار عمومی با مسائل و آسیب‌هایی در کشور مواجه است؛ گفت: سنجش در قلب مباحث مربوط به افکار عمومی قرار دارد و می‌توان گفت این شیوه فنی تنها وسیله اندازه‌گیری علمی برای شناخت نظر مردم است. بنابراین، سنجش افکار عمومی یا نظرسنجی وجه خاصی از کاوش در افکار است و به ابزار توصیفی بسیار متداولی در این حوزه تبدیل شده است؛ اما به اندازه کافی به این مفهوم یعنی افکار عمومی ازنظر مفهومی و نظری با توجه به فرهنگ سیاسی و مختصات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایرانی پرداخته نشده است و به نظر می‌رسد مطالعات بنیادی و نظری در حوزه افکار عمومی نیاز شدید و امروز تحقیقات تجربی این حوزه است.

نگاه تقلیل‌گرایانه بخش عمومی و دولتی به پیمایش‌ها

وی با اشاره به این‌که «مفهوم افکار عمومی در نظام علمی و دانشگاهی کشور مفهومی طردشده و مهجور است»، گفت: از یک طرف از سوی بخش عمومی و دولتی عمدتاً نگاه تقلیل‌گرایانه و هزینه‌ای به پیمایش‌ها و نظرسنجی‌های اجتماعی وجود دارد و معمولاً حمایت‌های مادی و غیرمادی لازم از سوی نهادهای عمومی برای اجرای نظام‌مند پیمایش‌های اجتماعی صورت نمی‌گیرد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر نهادها و سازمان‌های عمومی و دولتی تمایل دارند خود مجری طرح‌های نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها باشند. درصورتی که اجرای نظرسنجی و تحقیقات افکار عمومی عمدتاً بر عهده نهادها و مراکز دانشگاهی و بیرونی مستقل از دولت و نهادهای رسمی است و دولت تنها نقش حمایت‌گری و تسهیل‌گری را در این حوزه بازی می‌کنند.

اجرای نظرسنجی و افکارسنجی توسط دولت اشتباه است

شیرعلی تاکید کرد: بنابراین اجرای نظرسنجی و تحقیقات افکار عمومی به شیوه‌های مختلف حضوری و غیر حضوری توسط دولت و نهادهای رسمی و ایجاد ساختار و اختصاص بودجه برای این کار در درون خود ساختار دولت، کاری غیرحرفه‌ای و اشتباه است.

سرپرست ایسپا با بیان این‌که استفاده از نظرسنجی و تحقیقات افکار عمومی در فرآیند تدوین و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ها، موجب بهبود کیفیت حکمرانی می‌شود؛ گفت: استفاده از شواهد آماری و نتایج نظرسنجی از اجزای جدایی‌ناپذیر حکمرانی مدرن و حکمرانی کارآمد محسوب می‌شود؛ اما شوربختانه مواجهه سلیقه‌ای و موسمی برخی از سیاست‌گذاران و کارگزاران سیاستی و اجرایی با نتایج نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها از آسیب‌ها و آفت‌های جدی این حوزه به شمار می‌آید.

درک ناقص و کوتاه از نظرسنجی‌ها و یافته‌های پیمایشی، گریبان‌گیر روزنامه‌نگاران

وی با تاکید بر اهمیت ارتقای سواد نظرسنجی در اصحاب رسانه، توضیح داد: به نظر می‌رسد درک ناقص و کوتاه از نظرسنجی‌ها و یافته‌های پیمایشی، بعضاً گریبان‌گیر روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و اصحاب رسانه علاوه بر عموم مردم نیز هست. ضروری است در میان این گروه از جامعه که وظیفه تولید و انتشار اخبار را بر عهده دارند، سواد نظرسنجی تقویت شود.

شیرعلی با اشاره به نظرسنجی‌های زرد و غیر علمی، ادامه داد: این ضرورت زمانی بیشتر احساس می‌شود که بازار تحقیقات و نظرسنجی‌های زرد و غیرعلمی در فضای مجازی و اپلیکیشن‌های ارتباطی که مبتنی بر نمونه‌گیری غیرعلمی هستند، داغ است. قبل از انتشار نتایج نظرسنجی ضروری است صحت داده‌ها و اطلاعات گردآوری شده و انتشاریافته ارزیابی شود تا تنها نتایج نظرسنجی‌های «علمی» عمومی و خبری شوند و شبه‌نظرسنجی‌های غیرعلمی از این چرخه کنار گذاشته شوند.

وی خاطر نشان کرد: این پرسش‌ها که چه کس و یا گروهی این نظرسنجی را در چه بازه زمانی و با چه افراد نمونه‌ای و با چه روش مصاحبه‌ای اجرا کرده است، بسیار مهم و کلیدی است.

اهمیت انجام پیمایش‌های ملی در بازه‌های زمانی مشخص

سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران با بیان اهمیت انجام نظرسنجی‌ها در بازه‌های زمانی مشخص، گفت: نظرسنجی‌ها و پیمایش‌های ملی زمانی می‌توانند تغییرات و تحولات ارزشی و نگرشی جامعه را نشان داده و تحلیل کنند و به عنوان ابزاری در جهت بهبودبخشیدن شالوده اطلاعاتی جهت سیاست‌گذاری کارآمد عمل کنند که به صورت نظام‌مند و روندی و طی فواصل زمانی مشخص طراحی و اجرا شوند.

وی اظهار کرد: متاسفانه در کشور به دلیل محدودیت‌ها و بعضاً نگاه‌های سیاسی، گاهی تولید و تحلیل داده‌های اجتماعی در قالب اجرای طرح‌های نظرسنجی و پیمایشی با وقفه مواجه می‌شود و ما قادر نیستیم تصویر کامل و روشنی از جامعه و تغییر و تحولات آن طی بازه‌های زمانی معین ترسیم کنیم.

شیرعلی در پاسخ به سؤال ایسنا در مورد میزان به‌کارگیری نتایج نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها در سیاست‌گذاری‌ها، گفت: امروزه یافته‌ها و نتایج نظرسنجی‌های علمی و تحقیقات افکار عمومی به خصوص در موضوعات سیاسی و روز جامعه جزء اجتناب‌ناپذیر پوشش خبری هستند و از ارزش خبری بالایی بهره‌مند هستند و می‌توانند به عنوان منبع آگاهی‌بخش قلمداد شوند.

وی ادامه داد: این توجه در ایام انتخابات بیش از بقیه زمان‌ها است و از سوی مردم، روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و نخبگان به نظرسنجی‌ها روی خوش نشان داده می‌شود و ارزش خبری بسیار بالاتری پیدا می‌کنند. اما شایسته است یافته‌ها و نتایج نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها تنها در مقاطع خاص مانند ایام انتخابات یا در زمان وقوع اتفاقات و بحران‌ها محل رجوع سیاست‌گذران و نخبگان نباشد.

داده‌ها باید تحلیل شده و به دانش تبدیل شود

سرپرست ایسپا خاطر نشان کرد: خوشبختانه می‌توان ادعا کرد کم و بیش مسؤولان و سیاست‌گذاران در سطح کلان و میانی مدیریتی کشور اهتمامی به شنیدن نتایج نظرسنجی‌ها و تحقیقات حوزه افکار عمومی دارند و ایسپا در بسیاری از کارگروه‌ها و شوراهای تخصصی کشور عضویت فعال دارد و نتایج و یافته‌های نظرسنجی را ارائه و منتشر می‌کند. اما این نکته مهم است که صرف شنیدن نتایج نظرسنجی کافی نیست. داده باید تحلیل شود و به دانش مبدل شود تا امکان استفاده از آن به عنوان شواهد و مستندات در تصمیم‌سازی‌ها فراهم شود.

وی تاکید کرد: به بیان دیگر همان اندازه که تولید و انبوه‌سازی داده مهم است، استفاده و به‌کارگیری از آن نیز اهمیت دارد و این کار ما را از خطرات داده‌زدگی و پوپولیسم داده و اعداد در تصمیمات حفظ خواهد کرد.

در غیاب یافته‌های علمی، شبه‌نظرسنجی‌های غیرعلمی امکان رشد می‌یابند

سرپرست ایسپا به ارائه پیشنهاداتی برای بهبود انجام پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها پرداخت و گفت: انتشار منظم یافته‌ها و نتایج نظرسنجی‌ها و عمومی‌سازی داده‌ها با درنظرگرفتن منافع عمومی کشور بخشی از مردم‌سالاری است و در یک نگاه کلان به نهاد حکمرانی در کشور کمک می‌کند. از سوی دیگر موجب کنار رفتن مراکز نظرسنجی غیرعلمی و غیرحرفه‌ای خواهد شد.

وی تاکید کرد: در غیاب یافته‌های علمی و متقن نتایج نظرسنجی است که شبه‌نظرسنجی‌های غیرعلمی که در داخل و خارج از کشور تولید می‌شوند امکان رشد و دیده‌شدن پیدا می‌کنند.

شیرعلی با بیان این‌که تمام قوانینی که در مجلس تصویب می‌شوند و یا پیش از تصویب، می‌توانند پیوست نظرسنجی و افکار عمومی داشته باشند، گفت: با توجه به اینکه شهروندان و مردم ذی‌نفعان اصلی قوانین هستند، نظرات آن‌ها می‌تواند در اصلاح و بازنگری مصوبات مؤثر باشد.

وی با تاکید بر این‌که دولت باید نقش حمایت‌گری و پرورشی در این حوزه داشته باشد، اظهار کرد: دولت و نهادهای حاکمیتی نباید به طور مستقیم وارد مباحث اجرای نظرسنجی شوند و این زمینه را فراهم کنند تا نهادهای مستقل و علمی مانند جهاد دانشگاهی و ایسپا و سایر مراکز نظرسنجی مستقل امکان رشد و توسعه داشته باشند. حمایت دولت هم در بخش مادی از این نهادها است و هم در بخش‌های غیرمادی و نرم‌افزاری است.