نشست «واکاوی ریشه‌­ها و پیامدهای طلاق در استان» همدان برگزار شد

مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا)شعبه همدان با همکاری انجمن جامعه شناسی ایران( شعبه همدان) و مرکز مشاوره جهاددانشگاهی همدان ، نشست علمی- با عنوان" واکاوی ریشه‌­ها و پیامدهای پدیده طلاق در استان همدان" را برگزار کرد.

در ادامه گزارش این نشست را به قلم اعظم شکوری مدیر ایسپای همدان بخوانید؛

خانم رحیم­‌بخش - مشاور روان­شناسی بالینی جهاد دانشگاهی همدان:

 یکی از عوامل طلاق، طلاق عاطفی است که درصد بالایی را به خود اختصاص می­دهد. علل دیگر هم، بلد نبودن مهارت­های ارتباطی و مهارت زندگی و توانایی حل مسئله می­باشد. در مرکز مشاوره جهاد دانشگاهی طلاق عاطفی بیشتر است که عمدتاً ناشی از مسائل جنسی و عدم حل مسئله می­باشد. کوتاه بودن دوره آشنایی دختر و پسر به علت سخت­گیری خانواده­ها هم یکی از دلایل طلاق در مرکز ما است.

خانم احمدی - دانشجوی دکتری تخصصی روان­شناسی و مشاور مرکز مشاوره روزبه:

تمایز نیافتگی در مراجعان ما خیلی بیشتر است و استقلال فکری ندارند و وابسته به خانواد هستند مخصوصا در فامنین. پدر و مادر، فرزندان را برای طلاق همراهی می‌کنند و مشوق هستند و حتی ازدواجشان را خانواده تعیین میکند. فرزندان هم مشوق والدین هستند برای طلاق. پیشنهاد می­‌شود مراکز مشاوره را بر اساس درصد بالای سازش زوجین رتبه‌­بندی نکنند چون خیلی از این سازش­‌ها هم به جدایی ختم می­شود و شاید اصلاً درست نباشد در همه شرایط، زوجین را به هر قیمتی به سازش سوق دهیم چون ممکن است در آینده شرایط بدتر شود.

خانم پلنگی: ما در مرکز حدود 40 درصد طلاق داریم. دلایل طلاق در مرکز مشاوره ما شامل: اعتیاد، خیانت زوجین (که در آقایان بیش­تر است)، مسائل اقتصادی، طلاق توافقی که خیلی به طلاق کمک کرده است. خیلی از آقایان بخاطر مهریه تن به طلاق توافقی می‌­دهند و از طلاق توافقی استقبال می‌­کنند. علاوه بر این­‌ها، مسائل فرهنگی هم مهم است. پختگی کم و تحمل کم زوجین، تعدد دوستان زوجین، دخالت فرزندان در روابط والدین و تحریک آنان به طلاق و بعضاً اختلاف بین فرزندان می­‌باشد. اختلالات جنسی در زوجین که قبل از ازدواج مشخص نمی­‌شود و بعد از اینکه رسماً ازدواج کردند، تازه می­‌فهمند چه اتفاقی افتاده است و ما باید راهکاری برای شناخت این اختلالات قبل از ازدواج پیدا کنیم. طلاق برای وکلا و بعضی از خانم­‌ها یک منبع درآمد شده است.

آقای صادقی: در بحث غربال­گری ما باید به چرایی این اختلالات بپردازیم. در این مباحث، پیشگیری خیلی بهتر است. ما نباید به این راحتی­‌ها مجوز ازدواج را به هر زوجی بدهیم، چه برای ازدواج و چه برای پدر و مادر شدن.

ما سه نوع پیشگیری داریم: اولیه، ثانویه و ثالث. که ما در بحث مشاوره‌­ها، پیشگیری ثالث را داریم و از دو مورد دیگر غافل شدیم. در بین زوجین 4 مهارت خیلی مهم است: 1- چگونه یادگرفتن 2- چگونه به‌­کار بردن 3- چگونه زیستن 4- چگونه شدن (با یک­دیگر زیستن). و باید بدانیم که آموزش‌­های ما کفایت لازم را ندارد. آموزش و پرورش و آموزش عالی، تا الان در تربیت یک شهروند مفید، موفق عمل نکرده‌­اند و کم­‌کاری کرده‌­اند.

مواردی که بیشتر در زوجین مرکز ما هست به ترتیب شامل: عدم مهارت­‌های زندگی، عدم مهارت‌­های سازگارانه، نداشتن مسکن مستقل، نداشتن توان مالی، سوءظن نسبت به یک­دیگر، بددهنی، بی­‌توجهی، بی‌­احترامی، طلاق عاطفی، خیانت و اعتیاد می­‌شود.

آقای حجتی- مرکز مشاوره امید رزن:

ازدواج در سنین پایین یا همان کودک همسری در رزن مهم­ترین علت طلاق در آمارهای ماست و حتی اگر ما مسائل آموزشی را در سن پایین هم مطرح کنیم باز هم فایده­ای ندارد چون ریشه در خانواده دارد. مثلا ما دختری داریم که در سن 15 سالگی برای بار دوم می­خواست طلاق بگیرد. مورد بعدی هم تفاوت سنی زیاد زوجین می­‌باشد. بحث خیانت بعضاً با یک تا دو جلسه مشاوره خاص برطرف می‌­شود اما مسائل فرهنگی این‌گونه نیست. فضای مجازی را هم که نمی‌­شود کاری کرد چون این روزها همه بچه­‌ها به­‌خاطر برنامه­‌ی شاد گوشی دارند. علت اصلی خیانت هم فضای مجازی است که بیش­تر به صورت پیامکی است. ما طلاق به علت مشکل مالی و اعتیاد و بیکاری در رزن خیلی کم داریم و تقریباً آخرین عامل است. خشونت خانگی هم هست. متأسفانه آمار طلاق برای سنین پایین ثبت نمی­‌شود. ما باید آموزش مرحله‌­ای پیش از ازدواج داشته باشیم و زوجین گواهینامه ازدواج داشته باشند در حالیکه دفترخانه­‌ها اصرار به ازدواج در اسرع وقت دارند که این درست نیست.

دکتر امید علی احمدی: بین بهانه طلاق و علت طلاق، تفاوت وجود دارد و این‌­هایی که ما از مراجعان مراکز می­‌شنویم، بیش­تر بهانه­‌های طلاق هستند. چون ما مواردی را داریم که افراد مشکلات مشابهی دارند اما طلاق نمی­‌گیرند. پس علت طلاق پنهان باقی می‌­ماند.در ایران در مقایسه با گذشته که خانواده‌ها معمولا در سنین پایین تشکیل می‌شدند و به علت کوتاه­‌بودن عمر افراد، ازدواج‌­ها خیلی طولانی نبودند و کسی که در سن 40 سالگی مادربزرگ می‌­شد، ممکن بود در سن 45 سالگی فوت کند. اما در جامعه امروزی، افزایش امید زندگی را داریم. ما می­دانیم جامعه فوق‌العاده تغییرپذیرنده­‌ای داریم و محیط‌­های زندگی زنانه و مردانه از هم فاصله دارند و تجارب زیسته متفاوت است و مفاهمه بین زوجین کم است. مهم­ترین عامل طلاق‌­ها، ضعف شرایطی است که ممکن است در آن مفاهمه اتفاق بیفتد. اگر آدم­ها به اندازه کافی نتوانند با هم، هم­‌کلام شوند و در مورد موضوعات مختلف باهم صحبت کنند، طلاق اتفاق خواهد افتاد. زن و شوهر باید روزی یک تا دو ساعت، با هم درمورد تمام اتفاقات صحبت کنند اما برخی خانواده‌ها به علت مسائل و مشکلات اقتصادی فرصت تعامل اندکی دارند.

ما مفهوم شهروند خانوادگی را داریم و ما آدم­ها را برای اینکه یک عضو خانواده باشند و یک شهروند خانواده باشند، تربیت نکرده‌­ایم و به انواع بلوغ و توان حل مسئله نمی­‌رسند. باید یاد بگیریم دیگری را رعایت کنیم و در حضور دیگری آرامش داشته باشیم.

دکتر بهاره آروین: باید دید که این افزایش آمار طلاق در شهر همدان، به­‌نسبت شهرهای دیگر اتفاق افتاده یا نه؟ و ببینیم اصلاً این افزایش طلاق بر اساس چه مؤلفه‌­هایی تعیین می‌­شود. از دید جامعه‌­شناسی، ممکن است عواملی وجود داشته باشد که لزوماً در دست افراد نیست و منجر به شیب میانی طلاق شده است. مثلاً شهرنشینی که به واسطه­ی مدرن­‌شدن جامعه، منجر به بالارفتن آمار طلاق می‌­شود که در نظریه­‌های طلاق، چرایی این افزایش طلاق به علت مدرنتیه بیان شده است و این در کشورهای دیگر هم وجود دارد. وقتی می‌گوییم طلاق پیامدهای نامطلوب دارد، این یک مسئله است. در سطح اجتماعی و کلان، نهاد خانواده در عصر مدرن کارکردهای متفاوتی پیدا می‌­کند و ساختار سنتی خانواده‌­های پایدار، دیگر جواب­گو نیست. در گذشته زن و شوهر از هم انتظار رابطه صمیمانه  عاطفی نداشتند و ساختار خانواده برای این منظور، ساختار مناسبی نیست. هرچه رابطه صمیمانه­‌تر شود، احتمال چالش بالاتر می­‌رود. کارکرد خانواده در نقش واحد تولید کارکرد داشت و این، زن و شوهر را کنار هم نگه‌­میداشت اما امروز اینگونه نیست و مسائل اقتصادی دلیلی برای کنار هم ماندن زوجین نیست و زنان هم درآمد دارند.

دکتر خاور زمینی: ما نباید در تله­‌ی مسائل خرد قرار بگیریم. باید به مسائل سطح کلان هم توجه کنیم. مثلا: جهان در حال جهانی­‌شدن است و ارزش‌­های جهانی در حال منتقل شدن هستند و این ارزش‌­ها مبتنی بر فردگرایی است که یا خودخواهانه است یا با در نظرگرفتن مصلحت‌­های اجتماعی است. نظام خانواده از جامعه به وجود آمد و بعداً نهادهای مختلف اجتماعی به وجود آمدند و خانواده باقیمانده همان جامعه اولیه است. خانواده با یک نگاه حفظ اجتماع انسانی به وجود آمده است. امروز نگاه انسان­‌ها به خانواده این است که برای رفع نیاز عاطفی به آن نگاه می­‌شود و حتی نیازهای جنسی شاید در وهله بعدی قرار بگیرد. در صورتی­ که در خانواده‌­های سنتی نیاز جنسی شاید مهم­ترین و اولین نیاز برای تشکیل خانواده باشد. چون هنوز شکل سوسیالیستی تثبیت شده‌­تر بوده اما در جهان امروز که ارزش‌­های لیبرالیسم درحال گسترش است، فرد نیازهای عاطفی را مهم­تر می­‌داند. قدرت مقابله در برابر تغییر ارزش‌های جهانی نداریم و باید آنرا بپذیریم. ما نمی‌توانیم منابع محدود خود را برای رسیدن به آرمان‌هایی هزینه کنیم که به آن نمی‌­رسیم. بحث دیگر عوامل میانه هستند، مانند تصمیمات و سیاست‌گذاری­‌هایی که متاسفانه گاهی اوقات متناقض است. به عنوان مثال نمی‌­توان جلوی طلاق را گرفت و بعد ازدواج آسان را ترویج داد، چون باعث بالارفتن آمار طلاق می­‌شود و بعد تمام بار مسئولیت بر گردن مشاورین می­‌افتد که آن هم در حد خرد می‌­باشد و نمی­‌توانند به‌­تنهایی کاری از پیش ببرند. ارزش­‌های پست‌­مدرن هم دخیل است و خانواده را از گسترده به هسته­‌ای سوق داده است. در جوامع سنتی، یا متأهل داشتیم یا مجرد، اصلاً مطلقه نداشتیم و تنها روابط دوگانه وجود داشت اما در دنیای پست‌­مدرن این روابط دوگانه تبدیل به چندگانه می‌­شود و انواع و اقسام روابط شکل می­‌گیرد.

دکتر سبزه­ای: طبق گفته خانم دکتر آروین، یک رابطه بین توسعه‌­یافتگی و طلاق وجود دارد که هم در سطح جهانی است و هم در سطح استان‌­های ایران و بالاترین میزان طلاق در استان تهران و البرز و پایین­‌ترین هم در سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد می­‌باشد. ضمن اینکه زمینه‌­ها و علل طلاق زیاد است و برای کاهش آن باید خیلی موارد دیگر را کاهش داد و ما نباید انتظار این را داشته باشیم که طلاق در ایران کاهش پیدا کند و تنها کاری که می­‌شود کرد این است که اجازه ندهیم افزایش پیدا کند که به نظر بنده این اتفاق هم نخواهد افتاد. اتفاقی که در کشورهای اروپایی افتاده این است که افراد ازدواج­های دوم و سوم دارند و در ایران هم در حال اتفاق افتادن است و ما باید با این پدیده کنار بیاییم. طلاق در کشورهای اروپایی و توسعه­یافته یک مسئله نیست اما در ایران یک مسئله است و ما باید روی کاهش آسیب­‌پذیری خانم‌ها در طلاق کار کنیم. دلیلی ندارد که ما به یک خانم با همسر معتاد کمک کنیم تا زندگیش تداوم پیدا کند؟ باید نگرش جامعه نسبت به طلاق تغییر پیدا بکند. در کشورهای اروپایی حق حضانت بیشتر به خانم‌­ها داده می­‌شود اما در ایران برعکس است و روی این­‌ها باید بیشتر کار کرد تا آسیب‌­های طلاق کاهش پیدا کند. در کشورهای دیگر مادر در قبال تربیت فرزندان دست­مزد دریافت می­‌کند و باز هم به قرارداد ازدواج بستگی دارد و ضمانت وجود دارد برای اینکه مادر حتما مسکن داشته باشد بعد از طلاق و خانم­‌ها درصد اشتغال­شان زیاد است مخصوصاً در انگلستان که حتی بیش­تر از مردان است. الان درصد اشتغال زنان در ایران 16 درصد است که از خاورمیانه و کشورهای عربی هم پایین‌­تر است و 30 درصد هم از میانگین جهانی کم­تر است و هرچه این درصد اشتغال افزایش پیدا کند درصد طلاق هم بالاتر می‌­رود.

دکتر مبارکی: در وقوع پدیده‌­های اجتماعی، ما دو مجموعه الگو داریم: الگوهای عام که مختص به جامعه خاصی نیست اما در مقابل، الگوهای خاص را داریم که از مکانی به مکان دیگر و از زمانی به زمان دیگر متمایز است. از نظر دکتر چلبی  سرنوشت جوامع دور سفره جوامع مشخص می­‌شود نه در خیابان­‌ها و در جنبش­‌های اجتماعی. و این اهمیت بحث خانواده را می­‌رساند یکی از مهم­ترین مسائل فارغ از قضاوت ارزشی، طلاق است و انواع اقسام پیامدها را دارد. عامل اصلی طلاق در برآورده نشدن انتظارات زوجین از یک­دیگر می‌باشد که اگر این انتظارات محقق نشود منجر به طلاق عاطفی و در نهایت طلاق قانونی خواهد شد. اما سؤال این است که این انتظارات چرا برآورده نمی‌­شود و دو نفر که در ابتدای زندگی به توافق رسیدند، چرا در ادامه زندگی انتظارات متفاوتی دارند؟

ما دو مجموعه علل داریم: 1- عاملیت: که مربوط به خود زوجین است. 2- علت دیگر مربوط به ساختارهای جامعه است.

در حوزه عاملیت دو عامل اصلی مهم است: اول: عدم جامعه­‌پذیری که به علت فقدان مهارت زندگی است. وقتی ازدواج در سن پایین صورت می‌­گیرد هنوز طرفین قدرت تعامل و گفت­وگو با یکدیگر را ندارند و نمی‌­توانند مهارت­‌ها را اجرایی کنند و باعث ناسازگاری و در نهایت طلاق خواهد شد. دوم: جامعه‌­پذیری صورت گرفته ولی جامعه­‌پذیری طرفین متفاوت است و منجر به تمایز انتظارات و ناسازگاری خواهد شد.

تغییرات ارزشی و هنجاری جامعه مربوط به ساختار است که در تمام حوزه‌­ها اتفاق می­‌افتد و مجموع این عوامل پدیده طلاق را تسهیل می­‌کند. اگر طلاق را فارغ از قضاوت ارزشی بپذیریم، بحث پیامدهای طلاق و بحث راهکارها پیش می‌­آید. پیامدها را همکاران اشاره کردند و نوع نگاه جامعه نسبت به پیامدهای طلاق باید تغییر کند و نگاه صفر و یکی نداشته باشیم و ممکن است حتی پیامدهای مثبت داشته باشد.

طلاق یک امر چندبعدی است. یک­بار مسائل مختلف جداگانه بر جامعه تأثیر می­‌گذارند و یک‌­بار هم ترکیبات عاطفی و شیمیایی این مسائل با هم ادغام می‌شوند و تأثیر می‌گذارند. طلاق یک امر پیچیده است و با مسائل مختلف اجتماعی در هم تنیده شده است و اگر دنبال راهکار باشیم باید راهکارها هم با نگاه عاطفی دنبال شوند. بحث پیشگیری خیلی مهم است و ما در این حوزه خیلی کوتاهی کردیم و با توجه به این­که 50 درصد خانواده‌­ها ریسک طلاق دارند و ما نتوانستیم در این زمینه پیشگیری خوبی داشته باشیم. ما نیاز به همکاری بین­ بخشی داریم در زمینه پیشگیری از طلاق و مسئولین و دانشگاهیان باید هماهنگ باشند. ما نه تنها در سطح خانواده مهارت گفت­وگو نداریم، بلکه در سطح جامعه هم این مهارت را نداریم. این نشست­‌ها باید با حضور مسئولین اجرایی و دانشگاهی تداوم داشته باشد تا بشود راهکار علمی برای پیشگیری در این حوزه ارائه داد.