دکتر زهرا اجاق در وبینار «پیدا و پنهان جامعه در زمان تاجداری کروناویروس» با محوریت «کرونا و رسانه» که به مناسبت هفته روابط عمومی به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران شعبه همدان برگزار شد، با بیان اینکه طی ۱۵ ماه گذشته با بیماری کووید ۱۹ در ایران درگیر بودیم و این پاندمی، بحران بزرگی در ایران به وجود آورد، تصریح کرد: کروناویروس، تنها بحران موجود در ایران نیست و ما در نمودار بحران‌ها همچنان در تحرک هستیم، این بحران تاکنون ادامه پیدا کرده اما نکته مهم این است که تحمل انسان حدی دارد و بی‌نهایت نیست.

وی با بیان اینکه فشار روانی، اضطراب و نگرانی مردم را اذیت می‌کند و از طرفی با اخبار واصله ما آمار مرگ‌ومیر و میزان واکسیناسیون سایر کشورها با ایران را مقایسه می‌کنیم، مطرح کرد: فشار اقتصادی، بیکاری، فقر، گرانی و بحران بورس از اتفاقاتی هستند که به صورت زنجیروار ما را تحت تأثیر قرار داده و به ما فشار وارد می‌کنند و این مشکلات باعث می‌شود احساس کنیم مدیریت خوبی در زمینه کووید ۱۹ اتفاق نمی‌افتد بنابراین حاکمیت در مظان اتهام و در معرض عدم اعتماد قرار می‌گیرد.

اجاق ادامه داد: بحران‌ها نیازمند مدیریت هستند، به همین علت علم باید در زمینه حل بحران‌ها ورود کند و نقطه مشترکی که همه مقالات مدیریت بحران بر آن تأکید دارند این است که نخستین نقطه مدیریت بحران‌ها پیشگیری از بحران است چراکه همه جوامع در معرض مشکلاتی قرار می‌گیرند که قابلیت تبدیل شدن به بحران را دارد و اگر به این مسائل بی‌توجهی شود و پیشگیری از بحران صورت نگیرد، مشکلات بزرگتری به وجود می آید. بحران‌ها نوبتی نیستند بلکه به صورت زایشی همدیگر را تقویت می‌کنند و زنجیره‌ای از بحران‌ها کشور را در مدیریت بحران ناتوان می‌کند و در حال حاضر نیز ما یک فضای بحرانی در ایران داریم.

وی با بیان اینکه ما به عنوان پژوهنده حوزه ارتباطات باید ببینیم چه نقشی در بحران‌ها داریم، خاطرنشان کرد: باید بررسی کنیم که در ارتباط با بحران‌ها چه اطلاعاتی به ذی‌نفعان انتقال دهیم تا واکنش مناسبی داشته باشند چراکه جریان‌های ارتباطات بر ماهیت جامعه تأثیرگذارند و وقتی حرفی می زنند یا به حرفی عمل می‌کنند، برگشت ناپذیر است و اثر خود را در ماهیت و هویت اجتماعی می‌گذارد.

اجاق در رابطه با اینکه بحران چیست؟ توضیح داد: بحران‌ها وقایعی غافگیرکننده هستند یعنی شدت آنها بیشتر از انتظار مردم بوده، امنیت جالی و مالی مردم را به خطر تهدید می‌کنند، زمان کوتاهی برای واکنش به آنها داریم و سریع باید به آنها توجه کنیم بنابراین شناخت نوع بحران باعث برنامه‌ریزی بهتر برای مدیریت آن می‌شود. بحران‌ها به دو دسته عمدی مانند تروریسم و تحریم یا غیرعمدی مانند بلایای طبیعی تقسیم می‌شوند.

وی در رابطه با مراحل مدیریت بحران، توضیح داد: مرحله پیش از بحران یعنی آماده سازی، پاسخ به بحران یعنی مقابله با آن که تأثیر زیادی بر افکار عمومی دارد و مدیریت روابط پیچیده بین سازمان ها مراحل مدیریت بحران هستند.

وی با بیان اینکه ارتباطات، بخش مهمی از مدیریت بحران است، مطرح کرد: فرآیند گردآوری، پردازش و توزیع اطلاعات در رابطه با داده‌های ضروری بحران‌ها را باید «ارتباطات بحران» نامید و ارتباطات بحران باید صادقانه و سریع باشد و برای گروه‌های مختلف اطلاعات مناسبی ارائه بدهد چراکه اگر بحث اخلاقی بودن و سرعت به چالش کشیده شود مدیریت بحران به چالش کشیده می‌شود و وقتی بحرانی به صورت سریع اتفاق می‌افتد ممکن است روابط عمومی‌ها دست پاچه شوند و سیاست مناسبی اتخاد نکنند.

اجاق در رابطه با راهبردهای مواجهه با بحران بیماری کووید ۱۹ در ایران، اظهار کرد: نخستین راهبرد انکار است یعنی دولت می‌گوید هیچ بحرانی وجود ندارد، پس از آن تلاش می‌شود تا مسئولیت را بر عهده افراد دیگر قرار دهند و افراد خارج از بحران سرزنش می‌شوند، مرحله بعد برائت گیری است و می‌گویند همه چیز را تحت کنترل دارند سپس شروع به چاپلوسی کرده و موقعیت درخشان قبلی در مدیریت بحران را یادآوری می‌کنند؛ به عنوان مثال در ایران از مدیریت جنگ تحمیلی صحبت می‌کنند و مرحله آخر نیز عذرخواهی و پذیرش مسئولیت است که تاکنون در ایران این اتفاق رخ نداده‌ در حالیکه بسیار مهم است.

مدیر روابط عمومی و سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینای همدان نیز در این نشست گفت: در مرحله اول برخورد با بحران‌ها واکنش‌های روانی شکل می‌گیرد که این واکنش‌ها شامل شوک، واکنش، انطباق و بازیابی است که هر چهار فاز در تمام بحران ها اتفاق می‌افتند.

دکتر محمد طاهری ادامه داد: در مرحله شوک، مردم سردرگم هستند و ممکن است واقعه را انکار کنند، قدرت تفکر خود را از دست داده، بیش فعالی یا بهت زده می‌شوند، در فاز دوم که مختص روزهای اول پس از واقعه است واکنش جسمی مانند حالت تهوع، سردرد و سرگیجه اتفاق می‌افتد و پس از آن در مرحله سوم احساسات شدید کاهش پیدا می‌کند و افراد با شرایط سازگار می‌شوند و مرحله آخر که فاز اصلاح است، فعالیت روزمره افزایش پیدا کرده و برنامه‌ریزی‌ها به روال سابق بازمی‌گردد.

وی در رابطه با مرحله دوم واکنش روانی در بحران‌ها توضیح داد: فاز اول تماس یا ضربه است، در این مرحله که گذرا و کوتاه مدت است، افراد بهت زده و گیج می‌شوند، فاز دوم برخورد شجاعانه است که در ساعات اولیه وقوع حادثه اتفاق می‌افتد و فاز سوم ایجاد همبستگی است که در این فاز مردم به یکدیگر کمک می‌کنند، با ایثار عمل می‌کنند، به موانع اداری کار ندارند و ممکن است عصبانی یا تحریک پذیر شوند، پس از آن افراد وارد فاز فراموشی غم می‌شوند و در مرحله بعد یعنی دو تا سه ماه بعد با واقعیت مواجهه و متوجه خسارت می‌شوند و روحیه خود را دوباره از دست می‌دهند، خاطرات را تداعی می‌کنند، ناآرام، خسته، درمانده و معترض می‌شوند و حتی شروع به مقایسه کمک‌های دریافتی می‌کنند بنابراین نباید قبل از حمایت روانی افراد بحران زده منطقه را ترک کرد چراکه باعث اضطراب و افسردگی مردم می‌شود و فاز تجدید یا ترمیم شش ماه تا یک سال طول می‌کشد.

طاهری با بیان اینکه در اطلاع‌رسانی بحران‌ها باید پیام‌ها با اطلاعات مفیدی همراه باشند، توضیح داد: این پیام‌ باید شامل نوع حادثه، عامل حادثه و فوریت، محل وقوع حادثه، تعداد افراد آسیب دیده، انواع آسیب‌های وارده، انواع خدمات مورد نیاز مراجعان، زمان تقریبی رسیدن نخستین ارگان امدادی باشد و مشخص کند بحران خاتمه یافته یا ادامه دارد.

وی در رابطه با منابع دریافت اطلاعات گفت: نخستین منبع اطلاعات داخل سازمانی پس از آن پست فرماندهی و در مرحله سوم منابع خارج از سازمان شامل اورژانس ۱۱۵، جمعیت هلال احمر، نیروهای نظامی و انتظامی است.

طاهری در رابطه با مشخصات یک خبر معتبر و مشخص توضیح داد: یک خبر خوب باید صحیح، منطبق با واقعیت، روشن، واضح، جامع باشد، واژه‌های اضافی، عبارات مبهم، نامفهوم و خارجی نداشته باشد چراکه مخاطب عام باید متوجه مفهوم آن شود و در خبرنویسی باید از صفت نویسی خودداری کرد و اجازه داد تا مخاطب صفت را به واقعه‌ای اختصاص دهد.

وی با بیان اینکه مدیریت بحران به صورت تجزیه و تحلیل با استفاده از ابزارهای موجود تلاش می‌کند بحران را کنترل کند، گفت: تعامل مناسب و منطقی جایگزین نفی بحران است و استفاده از نتایج هر بحران می تواند اصلی ترین فرآیند حل مشکلات بعدی باشد.

مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینای همدان ادامه داد: رسانه‌ها مهمترین منبع اطلاعاتی مخاطب هستند و حتی یکی از مهمترین موارد، پاسخ دهی به رسانه های منتقد است. باید قدرت رسانه‌ها به مدیران تفهیم و به صورت دوره‌ای نشست خبری برگزار شود. 

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این نشست اظهار کرد: در یک سال و نیم گذشته ما با پاندمی کرونا در ایران مواجه بودیم در حالیکه بیش از یک قرن گذشته نیز چنین اپیدمی گسترده‌ای بوده و بعد از آن واقعه‌ای در چنین شکلی مشاهده نکردیم.

دکتر داود مهرابی با بیان اینکه محیط رسانه در مقایسه با گذشته دچار تغییرات زیادی شده است، گفت: یکی از گروه‌هایی که خیلی درگیر کرونا شدند، اصحاب رسانه هستند. اگر به موتورهای جستجو و ترندهای یک سال گذشته نگاه کنیم می بینیم که کووید ۱۹ بیشترین جستجو در سال ۲۰۲۰ را داشته و در صدر نخستین موضوعات خبری است.

وی ادامه داد: همه گیری کرونا موجب افزایش حجم خبرها و فشار بر فعالان رسانه‌ای شده بنابراین نقش سازنده روزنامه‌نگاران در این بحران‌ تأثیرگذار است. خبرنگاران باید به محیط‌های پرخطر رفت‌وآمد کنند و از طرفی مسائل مالی و تبلیغاتی رسانه‌ها به چالش کشیده شده‌ و سازمان‌های رسانه‌ای تحت فشار قرار گرفتند.

مهرابی در رابطه با اهمیت اخلاق روزنامه نگاری در این شرایط، مطرح کرد: یکی از اصلی ترین مشکلات، اخبار جعلی در دوران کرونا است و مخاطب وقتی با حجم گسترده‌ای از اطلاعات مواجه است باید اطلاعاتی را مورد استفاده قرار دهد که از رسانه معتبر و قایل استنادی باشد.

وی خاطرنشان کرد: با تمام تلاش‌هایی که کادردرمان در این مدت انجام داده اما بخش قابل توجهی از آنچه می‌بینیم تلاش روزنامه نگارانی بود که آگاهی مردم را افزایش دادند تا ارجاعات به بیمارستان ها کمتر شود.

مهرابی در رابطه با اخلاق رسانه‌ای اظهار کرد: وقتی در مورد اخلاق رسانه‌ای صحبت می کنیم باید به واقعیت و صحت موضوعات توجه جدی داشته باشیم و تشخیص اشتباهات و اصلاح به موقع آنها باید به سرعت انجام شود.

وی ادامه داد: روزنامه‌نگار باید اصول اخلاقی در اطلاع‌رسانی را رعایت کند، خلاقیت، کارآمدی و مهارت داشته باشد، منافع عمومی را بر منافع شخصی ترجیح دهد و به پیامدهای آن توجه داسته باشد تا بتواند اثرگذار و معتمد باشد چراکه رسانه‌ای که مورد اعتماد نباشد، راه به جایی نمی‌برد.

مهرابی با بیان اینکه تعهد خبرنگار حتی پس از انتشار خبر اهمیت دارد، اظهار کرد: خبرنگار باید نسبت به انتشار خبر خود مسئول باشد، منابع خبری خود را حفظ و حریم خصوصی افراد را رعایت کند چراکه ممکن است برخی افراد علاقه‌ای به افشای اطلاعات خصوصی خود نداشته باشند.