عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در وبینار سمت و سوی افکار عمومی در دوران کرونا تأکید کرد: (از زمان همه‌گیری کووید ۱۹) آنچه مورد غفلت قرار گرفت، نبود نگاه جامعه‌شناختی به مسأله کرونا و بی‌توجهی به این نکته بود که مردم باید رفتارهای خود را با سیاست‌های اعمال‌شده تنظیم کنند. از اینجا اهمیت توجه به افکار عمومی مشخص می‌شود؛ اینکه مردم درباره کرونا چه فکر می‌کنند؟ مشکلات آنها در این ایام چیست؟ چطور می‌توان رفتارهای اشتباه مردم را تصحیح کرد؟

به گزارش روابط عمومی ایسپا، وبینار تخصصی سمت و سوی افکار عمومی در دوران کرونا به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) و با حضور دکتر علی‌اصغر سعیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتر آرش نصر اصفهانی، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی 5 اسفند 1399 برگزار شد. 

تمامی کشورها از کرونا ضربه اقتصادی خوردند

دکتر سعیدی در این نشست مجازی با اشاره به اهمیت توجه به افکار عمومی گفت: از زمان همه‌گیری کووید ۱۹، نخستین فرضی که در افکار عمومی و به‌ویژه در بین سیاست‌گذاران مطرح شد، بحث تقابل بین اقتصاد و سلامت بود و بیشتر بحث‌های روشنفکری روی این حوزه‌ها متمرکز بود.

وی تأکید کرد: تقریباً تمامی کشورها از مسأله کرونا ضربه اقتصادی خوردند. شاید برخی فکر ‌کنند که ضربه اقتصادی که کشور متحمل شد، به دلایل شرایط تحریم بیش از سایر کشورها بود، اما ضربه اقتصادی به کشورهای توسعه‌یافته تناسب بیشتر بود.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: موضوعی که در این بین مطرح شد، تفاوت بین آمار مرگ و میر در کشورهای مختلف بود. برخی این تفاوت در آمار (قربانیان) را ناشی از اثربخشی برنامه‌های کنترلی در برخی کشورها مثل کره‌جنوبی و چین می‌دانستند. این اجماع در بین سیاست‌گذاران شکل گرفت که برای کاهش آمار مرگ و میر باید برخی نکات از جمله اجباری شدن استفاده از ماسک، پرهیز از تجمع طولانی در مکان‌های بسته، کاهش تماس اجتماعی (دورکاری، عدم برگزاری مراسم‌های مختلف و ...) باید رعایت شوند.

وی خاطر نشان کرد: این برنامه‌ریزی‌ها کم و بیش در بسیاری از کشورها انجام شد، اما آنچه مورد غفلت قرار گرفت، نبود نگاه جامعه‌شناختی به مسأله کرونا و بی‌توجهی به این نکته بود که مردم باید رفتارهای خود را با این سیاست‌ها تنظیم کنند. از اینجا اهمیت توجه به افکار عمومی مشخص می‌شود؛ اینکه مردم درباره کرونا چه فکر می‌کنند؟ مشکلات آنها در این ایام چیست؟ چطور می‌توان رفتارهای اشتباه مردم را تصحیح کرد؟ خوشبختانه با وجود تمامی مشکلات، نظرسنجی‌هایی در این خصوص در ایران انجام شده است.

اهمیت کسب اطلاعات از مجاری رسمی / پیامدهای منفی توهم توطئه

دکتر سعیدی افزود: اینکه مردم اطلاعات را از طریق چه راهی – رسمی یا غیررسمی - به دست می‌آوردند، بسیار حائز اهمیت است. یکی از بحث‌هایی که در زمینه کرونا مطرح شد و به توزیع اطلاعات ضربه زده است، توهم توطئه است که البته این موضوع کمتر در آمارهای ایران دیده شده و ریشه آن بیشتر در آمریکا مشاهده می‌شود.

وی تأکید کرد: بحث توهم توطئه علاوه بر ضربه زدن به توزیع اطلاعات، به شدت بر رفتارهای مردم نیز تأثیر می‌گذارد. توهم توطئه می‌تواند پیامدهای منفی روی مدیریت کرونا داشته باشد؛ به عنوان مثال، نتایج یک نظرسنجی در آمریکا نشان می‌داد که تنها ۳۱ درصد مردم واقعیت کرونا را قبول کرده بودند. در این شرایط، نظریه‌های متخصصان رد می‌شود و شرایطی پیش می‌آید که باید چراغ بردارید و به‌دنبال واقعیت بگردید!

تأثیرپذیری بیشتر گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه

دکتر سعیدی افزود: اگر این مسأله به درستی کنترل نشود، کشورها در مدیریت بهداشت و سلامت با چالش مواجه خواهند شد. افکار عمومی از این حیث بسیار اهمیت دارد و نحوه کنترل و اصلاح افکار (و رفتارهای غلط) بعد از خروج از این بحران، قطعاً بر سیاست‌های آینده جامعه نیز تأثیر می‌گذارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: مسأله دیگر این است که جایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد، تأثیر زیادی روی رفتارهای آنان دارد. بروز رفتارهای غیرعقلانی از سوی گروه‌های آسیب‌پذیر نشان‌دهنده لزوم اتخاذ سیاست‌های خاص است. اصلاح رفتارهای گروه‌های آسیب‌پذیر در مدیریت کرونا بسیار مهم است، زیرا در بین، گروهی معتقد به تئوری توطئه هستند یا برخی افراد کمتر به دنبال کسب اطلاعات هستند. از همین رو، در بسیاری از کشورهای دنیا، تعداد افراد مبتلا به کرونا در بین گروه‌های آسیب‌پذیر بسیار بیشتر بوده است.

ارتباط میزان نگرانی مردم در مورد کرونا با آمار اعلام شده/اهمیت بحث سلامت از دیدگاه افکار عمومی

موضوع مهم سلامت یا اقتصاد را یکی از موضوعات مورد بحث در بسیاری از کشورهای جهان عنوان کرد و گفت: تقریباً اگر دو ماه اخیر را استثناء در نظر بگیریم، می‌توان گفت که از دید افکار عمومی، بحث سلامت در اولویت قرار دارد و این موضوع را می‌توان در نتایج نظرسنجی‌های مختلف مشاهده کرد.

دکتر آرش نصر اصفهانی در وبینار تخصصی سمت و سوی افکار عمومی در دوران کرونا، با اشاره به نظرسنجی‌های انجام شده از ابتدای همه‌گیری کووید 19 در کشور گفت: از اسفند 98 تاکنون 9 موج نظرسنجی با همکاری شهرداری تهران و مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در شهر تهران و 3 موج نظرسنجی ملی توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده است.

 وی تأکید کرد: اصلی‌ترین و پرتکرارترین سوال‌ در این چند موج نظرسنجی‌های انجام‌شده، میزان نگرانی مردم از ابتلا به کرونا بوده است. در دو نقطه، اوج نگرانی مردم نسبت به کرونا دیده می‌شود که نقطه اول مربوط به ابتدای اردیبهشت 99 و پس از پایان تعطیلات نوروز و رفع نسبی برخی محدودیت‌ها از سوی دولت، و نقطه دوم آبان ماه 99 و همزمان با افزایش شمار مبتلایان و آمار مرگ و میر است که نشان می‌دهد، میزان نگرانی مردم در ارتباط مستقیم با آمار (مبتلایان و مرگ و میر) اعلام شده است.

این جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی افزود: یکی دیگر از سوال‌های تکرار شده در نظرسنجی‌ها مربوط به عملکرد دولت و نهادهای عمومی در مدیریت کرونا بود. بیشترین میزان نارضایتی در اسفند 98 دیده می‌شود که به تدریج و با فراگیر شدن کرونا در سطح جهان، از میزان نارضایتی از عملکرد دولت کاسته شده است.

دکتر نصر اصفهانی با اشاره به اهمیت موضوع اعتماد به آمار گفت: یکی دیگر از سوال‌هایی که در این نظرسنجی‌ها بارها مورد پرسش قرار گرفت، میزان اعتماد به آمارهای رسمی اعلام شده بود. نتایج این نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد، بیشترین میزان بی‌اعتمادی مربوط به مقطع ابتدایی شیوع همه‌گیری در اسفند 98 است. در این بین هرچه میزان نارضایتی از عملکرد دولت افزایش پیدا می‌کند، میزان بی‌اعتمادی به آمار رسمی نیز با افزایش روبرو می‌شود.

دکتر نصر اصفهانی، موضوع مهم سلامت یا اقتصاد را یکی از موضوعات مورد بحث در بسیاری از کشورهای جهان عنوان کرد و گفت: تقریباً اگر دو ماه اخیر را استثناء در نظر بگیریم، می‌توان گفت که از دید افکار عمومی، بحث سلامت در اولویت قرار دارد و این موضوع را می‌توان در نتایج نظرسنجی‌های مختلف مشاهده کرد. به عنوان مثال، در فرودین 99 بالغ بر 76 درصد پاسخگویان، با وجود مشکلات اقتصادی همچنان موافق تعطیل ماندن برای از بین رفتن بیماری بودند. باید به این نکته اشاره کرد که حمایت افکار عمومی از اعمال محدودیت‌ها در آن مقطع زمانی (اسفند 98) در شرایطی بود که هنوز این محدودیت‌ها به صورت رسمی و سراسری تصویب و اجرا نشده بود.

وی افزود: اما نتایج نظرسنجی‌ اخیر (آبان و آذر 99) نشان می‌دهد که مشکلات اقتصادی با 51%، سهم بیشتری از نگرانی‌های مردم را به خود اختصاص داده است؛ یعنی با گذشت زمان و تغییر شرایط، نگرانی از کرونا (سلامت) جای خود را به نگرانی از مشکلات اقتصادی (اقتصاد) داده است.

وی تأکید کرد: مسأله حمایت از اعمال محدودیت‌ها و مخالفت با بازگشایی مدارس، اماکن مذهبی و زیارتگاه‌ها، مساجد حتی با وجود انگیزه‌های مذهبی مردم همچنان وجود دارد که نشان‌دهنده اولویت حفظ سلامت برای مردم است.

دکتر نصر اصفهانی با اشاره به بحث اعتماد رسانه‌ای تأکید کرد: اگرچه براساس نتایج نظرسنجی‌ها، مهم‌ترین منبع کسب اطلاعات مردم برای اخبار کرونایی صدا و سیما با حدود 65 درصد عنوان شده است، اما این منبع بودن الزاماً به معنای اعتماد به صدا و سیما نیست؛ به عنوان مثال، براساس نتایج نظرسنجی اردیبهشت 99، میزان اعتماد (زیاد) به صدا و سیما 29% است. اگرچه نسبت به بقیه رسانه‌ها اعتماد بیشتری به صدا و سیما وجود دارد اما در مجموع این عدد اعتماد چندان زیادی را نشان نمی‌دهد.

این جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی تأکید کرد: کرونا فرصت خوبی برای مطالعه‌های افکارسنجی و شناخت دیدگاه‌های مردم فراهم کرده است که می‌تواند در مطالعه‌های آینده مورد استفاده قرار گیرد.

در بخش دیگر این نشست، معصوم آقازاده، عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی و پژوهشگر ایسپا گفت: مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) از زمان شیوع همه‌گیری کووید 19 از اسفند 1398 تاکنون، نظرسنجی‌های مختلفی در موضوعات مختلف از جمله، تأثیرکرونا بر روابط بین اعضای خانواده در دوران خانه‌نشینی، افزایش تنش و درگیری بین اعضای خانواده، بحث بازگشایی مدارس و مهدکودک‌ها، دسترسی به امکانات لازم از جمله گوشی هوشمند و تبلت، بازگشایی مساجد و اماکن زیارتی، تمایل به از سرگیری فعالیت‌های تفریحی (دورهمی، مجالس عروسی، بازگشایی سینما)، تأثیر اقتصادی کرونا بر اقتصاد مردم ایران، تأثیر کرونا بر از دست دادن شغل و کاهش درآمد خانواده‌ها انجام داده است.

آقازاده همچنین با اشاره به نتیجه نظرسنجی با مشارکت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص نظر بستری‌شدگان از عملکرد بیمارستان و خدمات آنها گفت: 66.9% از پاسخگویان نمره 20-16 را به عملکرد بیمارستان‌ها و خدمات آنان دادند.

وی تأکید کرد: همچنین در موضوع غربالگری، پیگیری حال بیماران اطمینان از وضعیت بیماران قرنطینه در منزل نیز 58.9% از پاسخگویان نمره 20-16 را برای عملکرد کادر بهداشت در نظر گرفتند.