ترجمه و تدوین: ابراهیم شیرعلی پژوهشگر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)

به گزارش روابط عمومی ایسپا، گزارش «شاخص افکار عمومی جهان عرب» در سال 2020 توسط «مرکز عربی تحقیقات و مطالعات سیاستی» (Arab Center for Research and Policy Studies) منتشر شده است. این گزارش حاصل اجرای نظرسنجی در 13 کشور عربی (عربستان سعودی، قطر، اردن، کویت، عراق، فلسطین، مغرب، لبنان، سودان، مصر، الجزایر، تونس و موریتانی) با اندازه نمونه 28288 نفر به صورت مصاحبه حضوری و چهره به چهره از پاییز 1398 تا تابستان 1399 می باشد. گزیده گزارش توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) ترجمه شده است. در ادامه به برخی از مهمترین یافته ها و نتایج نظرسنجی اشاره می شود.

 موقعیت زندگی شهروندان عرب

موقعیت و وضعیت زندگی شهروندان عرب با چهار سوال مورد سنجش قرار گرفته است:

1- سطح درآمد

از شهروندان پرسیده شده است «وضعیت درآمد خانوار خود را چگونه ارزیابی می کنند؟» یافته های نظرسنجی نشان می دهد، 27 درصد از پاسخگویان اعلام کردند درآمد خانوار آن ها، به طور کامل مخارج زندگی را پوشش می دهد و به آن ها امکان پس انداز نیز می دهد. 43 درصد از پاسخگویان بیان کردند، درآمد خانوار آنها، به طور کامل مخارج زندگی را پوشش می دهد اما به آنها امکان پس انداز نمی دهد. در مقابل 26 درصد از شهروندان اشاره کردند، درآمد خانوار آنها، جهت تأمین مخارج کافی نیست و با مشکل روبرو هستند. 4 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

2- وضعیت عمومی اقتصادی کشور

در سوالی از شهروندان عرب پرسیده شد «وضعیت عمومی اقتصادی در کشور خود را چگونه توصیف می کنید؟» 16 درصد از شهروندان در کشورهای عربی، وضعیت عمومی اقتصادی کشورشان را «بسیار خوب»، 30 درصد «خوب»، 28 درصد «بد» و 24 درصد «بسیار بد» ارزیابی کرده اند. 2 درصد از شهروندان به این پرسش پاسخ ندادند. 

در بین کشورهای عربی، شهروندان عربستان ارزیابی بهتری از وضعیت اقتصادی کشور خویش نسبت به بقیه داشته اند. 69 درصد از شهروندان عربستان وضعیت عمومی اقتصاد کشور خویش را «بسیارخوب»، 25 درصد «خوب» و 3 درصد «بد» و «خیلی بد» ارزیابی نموده اند. 3 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. شایان ذکر است 66 درصد از شهروندان اهل قطر وضعیت اقتصادی کشور خویش را «بسیار خوب»، 27 درصد «خوب» ارزیابی نموده اند. در مقابل شهروندان لبنانی ضعیف ترین ارزیابی را از وضعیت اقتصادی کشور خویش داشتند. 52 درصد از شهروندان لبنانی معتقدند که وضعیت عمومی اقتصاد کشورشان مناسب نیست. 

3- وضعیت عمومی سیاسی کشور

در سوالی از شهروندان عرب پرسیده شد «وضعیت عمومی سیاسی در کشور خود را چگونه توصیف می کنید؟» 16 درصد از شهروندان در کشورهای عربی، وضعیت عمومی سیاسی کشورشان را «بسیار خوب»، 32 درصد «خوب»، 25 درصد «بد» و 22 درصد «بسیار بد» ارزیابی کرده اند. 5 درصد از شهروندان به این پرسش پاسخ ندادند. 

نتایج نشان می دهد، 94 درصد از شهروندان قطر و 90 درصد از شهروندان عربستان وضعیت سیاسی کشور خود را «خوب» ارزیابی کرده اند. در مقابل 91 درصد از مردم لبنان، 91 درصد از مردم عراق، 82 درصد از مردم فلسطین و نیز 67 درصد از مردم سودان وضعیت عمومی سیاسی کشور خویش را «بد» ارزیابی نموده اند.

4- تمایل به مهاجرت

از شهروندان سوال شده است «آیا تمایل دارید به کشور دیگری مهاجرت کنید؟» 22 درصد از شهروندان عرب تمایل به  مهاجرت دارند و 77 درصد چنین تمایلی ندارند. 1 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. بهبود شرایط اقتصادی، تحصیلات و مسائل سیاسی و امنیتی عمده ترین دلایل افراد برای مهاجرت ذکر شده است. 

 برداشت از عملکرد و اثربخشی دولت

برداشت از عملکرد و اثربخشی دولت در سه محور مورد سنجش قرار گرفته است:

1- اعتماد به نهادهای دولتی

63 درصد از شهروندان عرب در سطح بالایی به ارتش کشورشان اعتماد دارند. 25 درصد تا حدودی اعتماد دارند. در مقابل 6 درصد تا حدی اعتماد ندارند و 5 درصد هیچ اعتمادی ندارند. 1 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

76 درصد از شهروندان نسبت به پلیس اعتماد دارند و در مقابل 22 درصد چنین اعتمادی ندارند. 2 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

69 درصد از شهروندان کشورهای عربی به قوه قضائیه اعتماد دارند. در مقابل 28 درصد نیز به قوه قضائیه اعتماد ندارند و 3 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. 

نتایج نشان داد، 59 درصد از شهروندان به وزارتخانه های دولت اعتماد دارند و در مقابل 39 درصد چنین اعتمادی ندارند و 2 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

47 درصد از شهروندان کشورهای عربی به پارلمان در کشور خود اعتماد دارند. در مقابل 49 درصد اعتماد ندارند و 4 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

59 درصد از پاسخگویان اعلام کردند به رسانه های محلی اعتماد دارند و در مقابل 39 درصد اعتماد ندارند. 2 درصد هم به این سوال پاسخ نداند.

54 درصد از شهروندان کشورهای عربی به شهرداری و شوراهای محلی اعتماد دارند. در مقابل 42 درصد اعتماد ندارند. 4 درصد به این سوال پاسخ ندادند. 

2- عملکرد حکومت

43 درصد از شهروندان عربی عملکرد حکومت (سیاست خارجی، سیاست های اقتصادی، سیاست های رفاهی و خدماتی) را مثبت ارزیابی می کنند، درحالی که 50 درصد از پاسخگویان عملکرد حکومت را منفی ارزیابی کرده اند. 7 درصد نیز از پاسخ امتناع کردند. 

3- رعایت مساوات در اعمال قانون

33 درصد از پاسخگویان معتقدند دولت به طور مساوی و قاطعانه حاکمیت قانون را در کشور اجرا می کند. 45 درصد معتقدند اگرچه دولت حاکمیت قانون در کشور را اجرا می کند اما بخشی از گروه ها و شهروندان از آن مستثنی هستند. 20 درصد معتقدند دولت دولت قوانین را به طور مساوی و قاطعانه اعمال نمی کند. 2 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. 

 نگرش اعراب نسبت به دمکراسی

نگرش شهروندان عرب نسبت به دمکراسی در 3 بعد مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته است:

1- نگرش نسبت به دمکراسی

50 درصد از مردم با این جمله که «کشور من برای دموکراسی مناسب نیست» مخالف هستند. 40 درصد با این جمله موافقند و 10 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند.

54 درصد از پاسخگویان با این جمله «ابهام و عدم توافق از ویژگی دموکراسی ها محسوب می شود» مخالف هستند و در مقابل 36 درصد نیز با این جمله موافقند. 10 درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. 

68 درصد از پاسخگویان عرب با این جمله که «دموکراسی با اسلام مغایرت دارد» مخالف هستند. در مقابل 20 درصد با این جمله موافق هستند. 12 درصد به این سوال پاسخ ندادند. 

65 درصد از شهروندان عرب زبان با این جمله؛ «عملکرد اقتصادی در یک دموکراسی لطمه می¬خورد» مخالف هستند و در مقابل 26 درصد با این جمله موافقند. 9 درصد نیز از پاسخ امتناع کرده اند.

63 درصد از پاسخگویان با این جمله که «دموکراسی ها در حفظ امنیت و نظم عمومی موثر نیستند» مخالف و در مقابل 28 درصد با این جمله موافق هستند و 9 درصد از پاسخ به این سوال امتناع کردند. 

2- سطح دمکراسی و انتقاد از حکومت

در بازه (10-1) از شهروندان خواسته شده تا میزان دمکراسی در کشور خود را ارزیابی کنند. نمره 1 به معنای وجود حداقل دمکراسی و نمره 10 به معنای سطح بالا و حداکثری دمکراسی در کشور است. به طور میانگین شهروندان عرب نمره 5.8 را به حاکمیت دمکراسی در کشور خود دادند. 

گفتنی است در بازه (10-1) از شهروندان در خصوص امکان انتقاد از حکومت سوال شده است. 1 به معنای کمترین امکان انتقاد از حکومت و 10 به معنای بیشترین امکان و ظرفیت برای انتقاد از حکومت است. در مجموع پاسخگویان نمره 6 از 10 را به توانایی و امکان انتقاد از حکومت داده اند. 

3- دیدگاه مردم در خصوص بهار عربی

58 درصد از شهروندان معتقدند که بهار عربی (اعتراض و تظاهرات مردم در سال 2011 در برخی از کشورهای عربی) مثبت بوده است. در مقابل 28 درصد چنین نظری ندارند. 14 درصد هم به این سوال پاسخ ندادند.

 مشارکت مدنی و سیاسی

مشارکت مدنی و سیاسی دارای 5 بعد است:

1- اعتماد به احزاب سیاسی

27 درصد از شهروندان اعلام کردند که به احزاب سیاسی اعتماد دارند و در مقابل 67 درصد اعتماد ندارند. 6 درصد نیز از پاسخ امتناع کردند. 

2- عضویت در سازمان ها و انجمن ها

15 درصد از شهروندان بیان کردند که در سازمان های خیریه و داوطلبانه، 18 درصد در انجمن های خانوادگی، 14 درصد در انجمن های فرهنگی، 12 درصد در انجمن های شغلی و حرفه ای و 9 درصد در انجمن های مذهبی عضویت دارند. 

3- استفاده از رسانه های اجتماعی

86 درصد از پاسخگویان گفتند که در فیسبوک حساب یا اکانت دارند. 84 درصد از شهروندان عرب در واتس اپ، 56 درصد در اینستاگرام، 44 درصد اسنپ چت، 43 درصد توئیتر و 28 درصد در تلگرام حساب یا اکانت دارند. 

22 درصد از شهروندان عرب اعلام کردند هر روز، 24 درصد چند بار در هفته و 13 درصد کمتر از یکبار در هفته، از طریق رسانه های اجتماعی موضوعات و مسائل روز و اجتماعی جامعه را پیگیری می کنند. شایان ذکر است 40 درصد اصلاً  پیگیر مسائل روز جامعه از طریق رسانه های اجتماعی نیستند.

 4- منبع پیگیری خبر

تلویزیون و ماهواره با 48 درصد، مهمترین منبع پیگیری اخبار در بین اعراب محسوب می شود. 6 درصد از طریق رادیو، 4 درصد از طریق روزنامه، 35 درصد از منابع خبری آنلاین و 2 درصد از طریق خانواده و دوستان اخبار را پیگیری می کنند. 

5- استفاده از اینترنت (ضریب نفوذ اینترنت)

63 درصد از شهروندان عرب گفتند «به طور روزانه» از اینترنت استفاده می کنند. 5 درصد «چندبار در هفته»، 1 درصد «چندبار در ماه» و 4 درصد به ندرت از اینترنت استفاده می کنند. 26 درصد گفتند از اینترنت استفاده نمی کنند و یک درصد هم به این سوال پاسخ ندادند.

 دین و دینداری

نگرش افراد نسبت به دین و دینداری در پیمایش حاضر دارای 3 بعد است:

1- مذهبی بودن فرد

نتایج نظرسنجی نشان می دهد، 23 درصد از پاسخگویان خود را «بسیار مذهبی» و 63 درصد «تاحدی مذهبی» می دانند. این درحالی است که 12 درصد خود را مذهبی نمی دانند و 2 درصد هم به این سوال پاسخ ندادند.

2- تعریف دینداری

از افراد پرسیده شده است فرد دیندار کیست؟ 39 درصد معتقدند انجام واجبات و مراسم دینی تعریف دینداری است. 27 درصد صادقانه و قابل اعتماد بودن، 17 درصد با دیگران به مهربانی رفتار کردن، 7 درصد تعامل نزدیک با خویشان و رفتار خوب با آنها، 7 درصد کمک به فقر و نیازمندان و 1 درصد همه این موارد را از نشانه های دینداری و مذهبی بودن می دانند. 2 درصد هم به این سوال پاسخ ندادند. 

3- ارتباط با فرد مذهبی

از شهروندان سوال شده است، ترجیح می دهید با فرد مذهبی یا غیرمذهبی در زندگی روزمره خود تعامل داشته باشید؟ 30 درصد از پاسخگویان اعلام دارند ترجیح می دهند در زندگی روزمره با یک فرد مذهبی در ارتباط باشند و 7 درصد بیان کردند با فرد غیرمذهبی. 62 درصد نیز پاسخ دادند برای آنها فرقی نمی کند که فرد مذهبی یا غیرمذهبی باشد. یک درصد هم به این سوال پاسخ ندادند.

 نگرش به روابط کشورهای عربی

نگرش در مورد ملت واحد عربی، ارزیابی از تهدیدهای خارجی و نیز مسأله فلسطین از جمله مواردی است که مورد سنجش قرار گرفته است.

1- نگرش در مورد ملت واحد عربی

36 درصد بیان کردند مردم عرب یک ملت واحد هستند که با مرزهای تصنعی از هم جدا شدند. 45 درصد معتقدند که مردم عرب یک ملت واحد را تشکیل می دهند، حتی اگر هر یک از مردم ویژگی های خاص خود را داشته باشند. 16 درصد نیز معتقدند مردم عرب ملل متمایز هستند و فقط با پیوندهای کم اهمیت و جزئی به هم وصل شده اند. 3 درصد نیز به ای سوال پاسخ ندادند.

2- ارزیابی از تهدیدات خارجی

89 درصد از پاسخگویان اسرائیل را تهدیدی علیه امنیت و ثبات منطقه می دانند. امریکا (81 درصد)، ایران (67 درصد)، روسیه (55 درصد)، فرانسه (44 درصد)، ترکیه (35 درصد) و چین (32 درصد) در رتبه های بعدی قرار دارند. 

3- مسأله فلسطین

79 درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که مسأله فلسطین نگرانی همه اعراب هست و نه فقط فلسطینی ها و در مقابل 15 درصد چنین اعتقادی ندارند و معتقدند، مسأله فلسطین تنها نگرانی خود مردم فلسطین است. 4 درصد هم با هیچ یک از این دو گزینه موافق نیستند. 2 درصد هم به این سوال پاسخ ندادند.