حدیث میرزامحمدی؛ پژوهشگر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)
منتشر شده در روزنامه ابتکار، 15 تیرماه 1399

در ماه گذشته ماجرای قتل رومینا اشرفی نوجوان 14 ساله تالشی توسط پدرش اذهان عمومی را متأثر کرد. ماجرایی که بسته به زاویه دید هر فرد به گونه‌ای تحلیل شده و نظرات مختلفی در خصوص مقصر و عوامل موثر در آن اظهار شده است. فارغ از تحلیل‌های حقوقی، روانشناسانه و جامعه‌شناسانه که این روزها مطرح شده است، به نظر مردم بهترین کاری که رومینا در این ماجرا می‌توانست انجام دهد تا چنین سرانجامی نداشته باشد چه بود؟ این سوالی است که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در روزهای 12 الی 17 خرداد از مردم ساکن در شهر تهران پرسیده است.  

افراد نمونه در پاسخ به این سوال امکان انتخاب یک گزینه را از میان گزینه‌های مطرح شده داشته‌اند، یا می‌توانسته‌اند به سایر موارد و اقداماتی که به نظر آن‌ها بهتر بود رومینا انجام دهد، اما در میان گزینه‌ها نبوده اشاره کنند. گزینه‌هایی که از سوی ایسپا مطرح شده است شامل «صرف نظر کردن از ازدواج با آن پسر»، «ادامه رابطه به صورت پنهانی»، «فرار با آن پسر» و گزینه «سایر موارد» بوده است. بدیهی است اقدامات دیگری مانند مذاکره، گفتگو و مواردی از این دست با توجه به اینکه در موضوع رومینا به نتیجه نرسیده بودند، در گزینه‌های مورد نظر برای این سوال مطرح نشده‌اند.   

نتایج نشان می‌دهد 35.4 درصد پاسخگویان معتقدند بهترین کاری که رومینا می‌توانست انجام دهد، صرف نظر کردن از ازدواج با آن پسر بود. 5.3 درصد گفته‌اند بهترین کار برای رومینا فرار بود و 4.9 درصد ادامه رابطه به صورت پنهانی را بهترین کار می‌دانسته‌اند. همچنین 27.1 درصد به سایر اقدامات اشاره کرده‌اند که پرتکرارترین آن‌ها مواردی همچون مذاکره و گفتگو با خانواده، مراجعه به اورژانس اجتماعی و ازدواج با پسر است. 25.9 درصد نیز در پاسخ به این سوال گزینه نمی‌دانم را انتخاب کرده‌اند.

اگرچه درصد قابل توجهی از مردم معتقدند بهترین اقدامی که رومینا می‌توانست انجام دهد صرف نظر کردن از این رابطه بود، اما نکته جالب توجه آن است که حدود 26 درصد پاسخگویان درباره این‌که بهتر بود رومینا تسلیم خواست پدرش شود یا راه دیگری را در پیش بگیرد، اظهار تردید کرده‌اند. بیش از 10 درصد پاسخگویان نیز راه حل‌هایی را انتخاب کرده‌اند (فرار و رابطه پنهانی) که می‌توان آن‌ها را راه حل‌های از حیث فرهنگی «نامشروع» تلقی کرد. مجموعه این یافته‌ها نشان می‌دهد راه حل مشروع (صرف نظر کردن از این رابطه) چندان مورد وفاق همه شهروندان تهرانی نیست.

انتخاب گزینه رابطه پنهانی یا فرار بین جوانان 18 تا 29 سال با اختلاف معناداری نسبت به سایر گروه‌های سنی بیشتر است. 9.7 درصد جوانان 18 تا 29 گفته‌اند بهتر بود رومینا به صورت پنهانی به رابطه ادامه می‌داد و 6.6 درصد از همین گروه سنی نیز گفته‌اند بهترین کاری که رومینا می‌توانست انجام دهد فرار با پسر بود. به عبارت دیگر 16.3 درصد جوانان با قرار دادن خود در شرایط رومینا گزینه‌هایی را انتخاب کرده‌اند که با توجه به شرایط فرهنگی و قانونی جامعه مشکلات خانوادگی و حقوقی در پی خواهد داشت.

 این اختلاف نگرش بین نسلی در موضوعات مشابه نیز وجود دارد. مروری بر نتایج پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال 94 نشان می‌دهد 23.8 درصد مردم با دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج موافق و بسیار موافق بوده‌اند که این میزان بین استان‌های مختلف کشور بسته به نوع فرهنگ متفاوت بوده است، اما آنچه داده‌ها به طور میانگین در سطح کشور نشان می‌دهد موافقت حدود یک چهارم جامعه با دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج است. میزان موافقت با این موضوع بین گروه‌های مختلف سنی نیز تفاوت داشته و با افزایش سن مخالفت با دوستی دختر و پسر بیشتر می‌شود. 31 درصد جوانان 15 تا 29 سال در این پیمایش موافق دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج بوده‌اند که این میزان بین افراد 30 تا 49 سال 21.7 درصد و بین افراد بالای 50 سال 18.3 درصد است. همچنین 33.8 درصد افراد مجرد و 20.7 درصد افراد متأهل موافق دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج بوده‌اند. تفاوت در ارزش‌ها بین گروه‌های سنی با ضعف فرهنگ گفتگو در جامعه و عدم باور به ضرورت مشاوره‌های خانوادگی، موجب تضاد والدین و فرزندان و چالش‌های متعاقب آن می‌شود. این وضعیت در کنار وجود خلاء‌های قانونی می‌تواند به افزایش وقوع ماجراهای مشابه با قتل رومینا بینجامد.

آگاهی از نگرش‌های عمومی، پذیرش متغیر بودن نگرش‌ها در طول زمان و فهم تفاوت‌های بین نسلی در سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی اهمیت حیاتی دارد. با بی‌توجهی به افکار عمومی، نادیده گرفتن تفاوت‌ها و عدم توجه به خلاء‌های قانونی بسترهای بروز چالش بیشتر می‌شود و زمینه رفتارهای انحرافی و یا بروز مشکلات اجتماعی حاد همچون انواع بزه و خشونت افزایش می‌یابد.