یادداشت منتشر شده از معصوم آقازاده، عضو هیئت علمی ایسپا در روزنامه اعتماد، 29 اردیبهشت 1399

هر يك از افراد جامعه، در زندگي فردي و اجتماعي خود در معرض انواع خطرات و آسيب‌ها، بيماري‌ها و ويروس‌ها قرار دارند كه ممكن است سيستم ايمني او (سلامت جسماني و روحي فرد) را در هر زمان و مكاني تهديد كند. در اين ميان، اگر اين فرد مورد توجه خانواده و ساير نهادهاي جامعه باشد و خودش نيز نسبت به تهديدات سيستم ايمني خود هوشيار باشد، قطعا اميد به زندگي او افزايش يافته، نگراني‌ها و دغدغه‌هاي فردي و اجتماعي او نيز كاهش مي‌‌يابد. 

فردي را درنظر بگيريد كه از همان اوان كودكي با نوسانات سلامتي‌اش بزرگ شده، والدينش به دلايل مختلف در روابط زن و شوهري و بي‌تفاوتي نسبت به تربيت كودك خود، نتوانستند به انواع بيماري‌هاي او رسيدگي كنند و او اكنون

 30 سالش است. سيستم ايمني او به‌شدت ضعيف شده است. او علاوه بر اين نگراني‌اش، از اينكه بيماري ديگري به او حمله كند هراس دارد. اين هراس او قرباني نوع تعاملات والدينش شده است كه نه اعتمادي به بهبود و بازنگري روابط پدر و مادر خود دارد نه اميدي به ادامه حيات چند ساله خود!

 حكايت جوامع امروزي از جمله جامعه ما هم بي‌شباهت به داستان زندگي اين فرد نيست. ويروس كرونا هم مثل خيلي از ويروس‌ها در قرون اخير، فارغ از آسيب‌هايش مي‌گذرد درس‌هايي را به ما مي‌آموزد، مهرباني‌هايي را يادآوري مي‌كند... اما ويروس‌هاي ديگري كه از قبل در جامعه بوده و برخي آنها نيز خود را در كنار ويروس كرونا نشان مي‌دهند از جمله احتكار مواد ضدعفوني و ماسك، تحريم و... با قرار گرفتن در كنار مشكلات اجتماعي و اقتصادي، اگر بيشتر از كرونا، براي افكار عمومي هراس‌زا نباشد كمتر از آن نيست؛ حداقل سيستم رواني ارگانيسم اجتماعي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و به نگراني‌ها و دغدغه‌هاي لاينحل گذشته، افزوده و افكار عمومي را نگران‌تر از قبل مي‌كند. بايد ديد عزم نهادي كه فقدان يا ضعف آن در جامعه آسيب زاست چگونه مسائل پيرامون كرونا را مديريت كرده و از اين بحران عبور مي‌كند؟ در بسياري از پيمايش‌هاي اجتماعي، وضعيت اعتماد به نهادهاي جامعه آن‌قدر رضايت‌بخش نيست كه اين هراس گذرا و ويژه كرونا را ترميم كند، يعني فضاي عمومي جامعه، نگراني‌ها و دغدغه‌هاي زيادي دارند. 

 طبق يافته‌هاي نظرسنجي ملي مسائل روز ايسپا در سال 97، علاوه بر بخشي از مردم كه اميدي به اصلاح نداشتند درصد قابل‌توجهي از مردم (52.8درصد) معتقد بودند وضعيت موجود بايد اصلاح شود يعني اين نسبت از شهروندان، از وضعيت جاري كشور راضي نبودند. عدم رضايت مردم براساس نتايج نظرسنجي ايسپا از مردم استان تهران در سال 98 كه به 80درصد مي‌رسد درصد قابل‌توجهي است. براساس نتايج اين نظرسنجي، ديدگاه درخصوص وضعيت كشور در سال بعد نشان داد حدود 52درصد بيان كرده‌اند سال آينده (سال 99) وضع كشور بدتر خواهد شد و 16درصد نيز معتقد بودند امسال وضع كشور بهتر مي‌شود. همچنين براساس آخرين نظرسنجي‌هاي ملي ايسپا در سال 98، اكثر مردم وضعيت نامناسب اقتصادي كشور و شيوع مسائل و آسيب‌هاي اجتماعي در كشور را مهم‌ترين مساله كشور مي‌دانند. باتوجه به اين نتايج، عدم نارضايتي مردم از اوضاع كشور نيز عمدتا به وضعيت نامناسب اقتصادي كشور و شيوع برخي آسيب‌هاي اجتماعي برمي‌گردد. در چنين شرايطي كشور از اسفند سال گذشته تاكنون، بحران جديدي به نام «شيوع ويروس كرونا» را تجربه مي‌كند. در واقع هدف ارايه آمارهاي فوق در يادداشت حاضر، تحليل افكار عمومي جامعه ايرانِ دوران كرونا در كنار ساير مسائل و مشكلات گذشته مبتلا به جامعه است كه سيستم حكمراني و تصميم‌گيري كشور را با چالش جدي مواجه كرده است، چراكه به منظور پيشگيري از شيوع ويروس كرونا و اِعمال محدوديت‌ها بر فعاليت‌هاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي، تامين بخشي از درآمدهاي كلان و درآمد صنف‌هاي و حرف مختلف با مشكل مواجه شده است. طبق نتايج نظرسنجي‌هاي ايسپا در دهه سوم فروردين سال جاري، 48.6درصد مردم ايران گفته‌اند طي دو ماهي كه از شيوع كرونا مي‌گذرد توان مالي لازم را نداشتند كه به كسي كمك مالي يا مادي كنند. اين عدم استطاعت مالي، دور از انتظار هم نيست چون درآمد بيشتر مردم در ايام كاهش يافته يا كسب و كارشان تعطيل شده است. حتي عده‌اي نيز شغل‌شان را از دست داده‌اند كه در نظرسنجي اخير نسبت آنها 13.5درصد بوده است. بالطبع با بروز چنين شرايط اقتصادي بر اثر شيوع كرونا، هراس و نگراني زيادي دامنگير افكار عمومي مي‌شود.‌ گرچه 56.2درصد مردم ايران اميد زيادي دارند كه بحران كرونا در يكي، دو ماه آينده حل شود و زندگي به روال عادي خود برگردد. 

 در واقع بحران‌هايي مثل شيوع يك بيماري گذراست و در 5 قرن اخير تاريخ بشريت كم نبوده است اما دولت‌ها و حكومت‌ها بايد آن‌قدر شاخص‌هاي توسعه و حكمراني را تقويت كنند كه با بروز بحران‌ها بتوان سيستم ايمني جامعه را حفظ كرد يعني سيستم ايمني جامعه را بايد آن‌قدري قوي كرد كه بتواند به ادامه حيات خود اميدوار باشد. اگر دولت‌ها در دوران حيات خود، به رصدها و ديد‌باني اجتماعي و به افكار عمومي توجه جدي نكنند كروناي اجتماعي و دوران پساكرونا، خطرناك‌تر از كوويد19 خواهد شد. توجه به افكار عمومي و مطالبات آنها، منجر به تقويت سرمايه اجتماعي -به عنوان عامل مهم و كليدي در توسعه جوامع- مي‌شود. سرمايه اجتماعي باعث مي‌شود تا تمامي نهادهاي دولتي و غيردولتي وظايف خود را به خوبي انجام دهند. به‌زعم فوكوياما، سرمايه اجتماعي، نظم اجتماعي را به طريق موثر و كارآمد حفظ كرده و تداوم مي‌بخشد. بنابراين جامعه ما در شرايطي است كه سياستگذاران در كنار انواع مسائل اقتصادي و اجتماعي، كاهش سرمايه اجتماعي را بيش از هر زماني بايد جدي بگيرند تا بتوان در يك فضاي قابل اعتماد به يكديگر، بر حل و رفع تدريجي مشكلات جامعه فايق آمد. با وجود احساس مسووليت‌پذيري تمامي كنشگران سياسي و اجتماعي، همچون احساس مسووليت كادر درماني كشور در اين ايام، چنين چشم‌انداز روشني ممكن و شدني است.