چگونه دانشجویانی شاد داشته باشیم؟

در آستانه‎ی گشایش دانشگاه‎ها، با هدف کمک به افزایش نشاط اجتماعی در میان دانشجویان، میزگردی با عنوان «چگونه دانشجویانی شاد داشته باشیم؟» توسط خبرگزاری ایسنا، برگزار شد.

بررسی وضعیت روحی و روانی دانشجویان دانشگاه‎های آذربایجان‌شرقی، بررسی علل کاهش سطح نشاط و شادابی و افزایش افسردگی در میان دانشجویان، ارائه راهکارهای ارتقای شادابی و نشاط اجتماعی میان دانشجویان، عوامل موثر بر نشاط فردی و اجتماعی دانشجویان و رابطه‎ی نشاط و شادی در موفقیت تحصیلی، نقش دانشگاه‎ها در ایجاد روحیه نشاط در میان دانشجویان و تاثیر عوامل فرهنگی - اجتماعی و شرایط حاکم بر جامعه در ایجاد روحیه نشاط در میان دانشجویان از محورهای مورد بررسی در این میزگرد بود.

«مهدی راثی»، روانشناس، در این میزگرد با بیان این‌که نیروی انسانی در رشد و بالندگی و اداره‎ی جامعه نقش اساسی دارد، گفت: جامعه دانشگاهی به‌عنوان موتور محرک یک کشور در تربیت نیروی انسانی لایق و کارآمد نقش مهمی را ایفا می‌‎‎‌کند. جامعه‎ای توسعه یافته است که جامعه دانشگاهی آن به بلوغ فکری رسیده باشد.

آسیب‎های اجتماعی، معرف کم‌توفیقی نهادهای موثر در تربیت نیروی انسانی کارآمد

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: رشد عاطفی، مراودات اجتماعی در کنار رشد شناختی و حرفه‌آموزی به دانشجویان به‌عنوان آینده‎سازان کشور کمک می‎کند، اما وجود ناهنجاری‎ها و آسیب‎های اجتماعی معرف کم‌توفیقی نهادهای موثر در تربیت نیروی کارآمد بوده و آسیب‎هایی چون طلاق و خودکشی نشان می‎دهد که نمی‎توانیم موثر عمل کنیم.

علل نبود نشاط در دانشگاه‎ها

وی در ادامه با اشاره به علل نبود نشاط در دانشگاه‎ها افزود: معتقد هستم در فضای کنونی با یک جامعه‎ی شاداب و مطلوب روبه‎رو نیستیم، دانشگاه‎‏ نیز بی‎تأثیر از فضای جامعه نبوده و از این‌رو ما نشاط را در دانشگاه هم نمی‎بینیم. فاصله‎ی عاطفی میان دانشجویان و اساتید و نبود تعامل بین این دو، تعدد دانشجویان، کم رنگ بودن نقش تشکل‎های دانشجویی و تغییر فضای معنوی و فرهنگی حاکم بر دانشگاه‎ها از علل زمینه‌ساز نبود نشاط در دانشگاه‎ها به شمار می‎آیند، در حالی که در دین اسلام بر رابطه‎ی بین مربی و متربی و حقوق این دو و قداست علم تأکید شده است و علمی اسلامی است که انسان‌ساز باشد.

راثی ادامه داد: تصور من این است که سیاسی‌بازی و سیاسی‌سازی و درگیر نکردن دانشجویان در فعالیت‎های جانبی نیز در نبود نشاط اجتماعی در میان دانشجویان بی‎تأثیر نیست. در سطح استان نیز گاهی با آمار و ارقامی در زمینه اختلالات خلقی، مصرف قرص‎های مسکن، روانگردان و ناامیدی روبه‎رو می‎شویم که جای تأمل دارد. از آن جایی که وضعیت قابل تعریفی در این زمینه نداریم، راهکاری هم برای ارائه نداریم.

وی با بیان این‌که شادابی نشانه‎ی نشاط اجتماعی نیست، گفت: نشاط متأثر از محیط و ژنتیک فرد بوده و عواملی چون خانواده، کیفیت تعامل والدین با هم و با فرزندان نیز بر آن تأثیرگذار هستند. نشاط در روانشناسی به حالت خلقی پایدار اشاره داشته و این مولفه با عواملی مانند پذیرش خود، خودپنداره‎ی مثبت، احساس ارزشمندی و عزت نفس ارتباط دارد.

وی در ادامه با اشاره به مولفه‎های نشاط و با تأکید بر نقش دین در ایجاد حس شادابی و نشاط خاطرنشان کرد: حس آرامش و نشاط واقعی زمانی حاصل می‎شود که انسان به شناخت دینی عمیق رسیده باشد، حتی روانشناسی مثبت که بر کرامت انسانی و مثبت‌اندیشی اشاره دارد، از دین گرفته شده است، بسیاری از روانشناسان مطرح دنیا نیز اعتراف کرده‎اند که هیچ ناهنجاری و اختلال روانی نیافتیم که نسخه‏‌ی آن در دین نباشد.

تلاش بی‎نتیجه‎ی جوانان، منجر به درماندگی آموخته شده می‎شود

این روانشناس، رضایت از زندگی را از دیگر مولفه‎های موثر در ایجاد روحیه‎ی نشاط دانست و گفت: رضایت‌مندی سبب زندگی در لحظه، فارغ از فکر گذشته و نگرانی از آینده می‎شود، این در حالی است که نگرانی از آینده و مشکل بیکاری، ازدواج و وضعیت رفاهی، ذهن دانشجویان را به خود مشغول کرده و بیشتر دانشجویان ما شغلی متناسب با رشته‎ی تحصیلی و مهارتی غرورآفرین و مصون‌ساز ندارند و با شیوع آزاردهنده‎ی باندبازی، تلاش بی‌نتیجه ‏ی جوانان، آنان را دچار درماندگی آموخته شده می‌‏کند.

راهکارهایی برای افزایش نشاط اجتماعی در میان دانشجویان

وی در این‌باره تصریح کرد: تعریف اهداف کوتاه و بلند مدت، داشتن برنامه‎ی خواب منظم و تغذیه‎ی مناسب، پرهیز از مصرف الکل و دخانیات، ورزش منظم، توجه به ظاهر و آراستگی، حضور در کارهای خیرخواهانه و داشتن سواد رسانه‌ای از جمله راهکارهایی هستند که فرد با رعایت آن به نشاط دست می‎یابد، با توجه به گسترش روزافزون شبکه‎های مجازی و انتشار اخبار منفی و غیرموثق، افراد باید سواد رسانه‎ای لازم را داشته و هر خبر منفی و ناامیدکننده را که بیش از حد بزرگنمایی شده است، باور نکنند.

وی برگزاری کرسی‎های آزاداندیشی و برنامه‎های فرهنگی - هنری متنوع، فعال‌سازی تشکل‏‌های دانشجویی، کیفی‌سازی فرآیند آموزش و درگیر کردن دانشجویان در فعالیت‎های جانبی را از جمله راهکارهای ایجاد نشاط و شادبی در میان دانشجویان دانست و گفت: دانشگاه تنها متولی این امر نبوده و باید توجه داشت که این نهاد، دانشجویان را به‌عنوان محصول نهایی چندین سال تربیت، تحویل می‌‏گیرد.

افزایش میزان افسردگی 

«مینو مهینی»، کارشناس سلامت اجتماعی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در ادامه با اشاره به برنامه‎های غربالگری مرکز بهداشت استان گفت: طبق ارزیابی‎های به عمل آمده، میزان افسردگی و خودکشی به طور نسبی افزایش یافته و استان ما نیز تفاوت زیادی با آمار کشوری نداشته و در مواردی مثل خشونت و افسردگی جزو چند استان اول هستیم. 24 درصد اختلالات روانی در آذربایجان‌شرقی شناسایی شده‎ است.

وی در ادامه با تأکید بر ضرورت برآورد دقیق از وضعیت نشاط اجتماعی، گفت: چنین مسائلی، چند علتی بوده و با برآورد درست از وضعیت نشاط در میان دانشجویان و سبب‌شناسی دقیق، می‎توان استراتژی‎هایی برای حل مشکل ارائه داد، با در نظر داشتن برخی برنامه‎های کوتاه مدت همچون برگزاری فستیوال‎های فرهنگی - هنری در کنار برنامه‎های بلند مدت، می‎توان گام موثری برای ایجاد نشاط برداشت.

وی با اشاره به اهمیت سلامت اجتماعی گفت: سازمان جهانی بهداشت علاوه‌بر سلامت روحی و جسمی بر سلامت اجتماعی نیز تأکید دارد و فرد سالم کسی است که این سه را با هم داشته باشد، اگر توانمندی لازم برای برقرای تعاملات اجتماعی نباشد، فرد با مشکل مواجه می‎شود.

مهینی در ادامه با بیان این‌که دانشگاه تنها متولی ایجاد روحیه‎ی نشاط در میان دانشجویان نیست، گفت: همه دستگاه‌ها باید در تحقق این امر مشارکت کنند و با راهکارهایی چون تغییر سبک زندگی، برخی آموزش‎ها در خصوص چگونگی  برنامه‎ریزی، استفاده از فضای مجازی، ارتباط با خانواده و توانمند شدن برای مصون بودن از آسیب‎های اجتماعی، می‎توان در ایجاد روحیه نشاط تلاش کرد.

نشاط آموختنی نیست

»موسی نیرومند»، جامعه‌شناس در ادامه‎ی میزگرد ایسنا با عنوان «چگونه دانشجویانی شاد داشته باشیم؟»، با بیان این‌که به نظر می‎رسد در تئوری سازی نشاط، وحدت و انسجامی وجود ندارد، گفت: با دیدن لبخند و شادی لحظه‎ای کسی، نمی‎توان گفت آن فرد از نشاط برخوردار بوده و آن چه که مهم است، پایداری نشاط و به روز کردن تعریف آن متناسب با نیازهای کنونی افراد است. وی خاطرنشان کرد: شرایط اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و فرهنگی، مراودات اجتماعی و نظام خویشاوندی حاکم بر یک منطقه نیز در تعریف نشاط تأثیرگذار هستند. باید توجه داشت که نشاط آموختنی بوده و انسان چیزی را که یاد گرفته است، به‌صورت رفتار از خود نشان می‎دهد.

وی در ادامه با تأکید بر گزارش سازمان ملل در سال 2016، افزود: طبق این آمار، ایران از میان 157 کشور، با نمره‎ی 4.8، رتبه‎ی 105 را از نظر نشاط داشته و با نگاهی به آمارها، می‎توان گفت ما در این حوزه مشکل داریم. نیرومند در ادامه با تأکید بر مولفه‎های موثر در ایجاد نشاط اجتماعی که باید در دانشگاه‎ها رشد پیدا کنند، گفت: تعلق اجتماعی، احساس رضایت‌مندی و همبستگی اجتماعی از نشانه‎های نشاط بوده و باید دید دانشگاه‏ تا چه حد، در ایجاد همبستگی ارگانیکی، حس مسئولیت‌پذیری و تعلق صنفی، نقش‌آفرینی می‎کند. دانشگاه به‌عنوان یک مادر فرهنگ، باید در کنار مسئولیت ارتقاء تحصیلی، سایر نهادها و فرهنگ‎ها را نیز هدایت و حمایت کند.

وی با اشاره به این‌که باید پیچیدگی مفهوم نشاط را درک کنیم، گفت: نشاط یک مفهوم دینامیک و در حال تغییر بوده و باید به تفکیک در آن توجه شود، به این معنی که همه برنامه‎ها در دانشگاه، مدرسه و خانواده باید متناسب با ساختار وجودی هر فردی باشد و پیروی از یک برنامه‎ی یکسان برای دو فرزند یک خانواده نیز در ایجاد نشاط، موفقیت‌آمیز نخواهد بود. وی با بیان این‌که نشاط، ارتباط نهادی نیز دارد، اظهار کرد: کارکرد کنونی نهاد خانواده به‌عنوان پایگاه امنیت، بر وضعیت نشاط تأثیر داشته و باید دید آموزه‎های تحصیلی و کتب درسی در نهادی مثل آموزش و پرورش تا چه میزان نشاط محور هستند، آموزه‎های تحصیلی زمانی به ایجاد نشاط اجتماعی منجر می‎شوند که سبب خود اکتشافی و خلاقیت شوند.

ضرورت تشکیل وزارت نهاد خانواده

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این‌که به نظر می‌رسد با وجود فضای پیچیده آموزشی و رسانه‌ای، خانواده یک نهاد رها شده است، گفت: برای افزایش سازگاری، ارتقاء خلاقیت و کارآمدی، باید بیش از این بر روی نهاد خانواده متمرکز شد و ضرورت دارد تا وزارتی برای نهاد خانواده تشکیل شود. امروزه، ساختار خانواده به گونه‌ای است که روابط اعضا موزائیکی شده و گفتار هدفمند وجود ندارد.

وی در ادامه اظهار کرد: با توجه به این‌که دانشگاه‌ها متناسب با تحولات اجتماعی و فرهنگی متحول نشده‌اند، شاهد بیراهه‌های فرهنگی هستیم و از این‌رو دانشگاه‌ها نیازمند باز تعریف هستند.

ضرورت تشکیل کارگروه تخصصی نشاط اجتماعی در دانشگاه‌ها

وی با اشاره به راهکارهایی برای ایجاد نشاط اجتماعی خاطرنشان کرد: تشکیل کارگروه تخصصی و اتاق فکر نشاط اجتماعی در دانشگاه‌ها، نشاط محور کردن کلاس‌ها و محتوای آموزشی، نگاه تفکیکی به تک تک افراد در ایجاد نشاط و تنظیم فضای تنفسی دانشگاه بر اساس ذائقه‌های فرهنگی - اجتماعی افراد از جمله‌ی این راهکارها به‌شمار می‌آیند.

»خدیجه جعفری»، پژوهشگر اجتماعی نیز در این میزگرد با بیان این‌که جوانان، پرانرژی‌ترین افراد جامعه بوده و می‌توانند بسیار تأثیرگذار و تعیین‌کننده باشند، گفت: عواملی چون شادی و نشاط، تعیین‌کننده‌ی سلامت روحی و اجتماعی در جامعه هستند، از طرفی جامعه نیز در برآورده کردن این نیازها نقش مهمی داشته و اگر شرایط لازم برای ارضای این نیازها فراهم نباشد، بر اعتماد و نشاط افراد تأثیر می‌گذارد.

وی با اشاره به نتایج مطالعات جامعه‌شناس معروف به پدر خوانده مطالعات خوشبختی، تصریح کرد: از نظر این محقق، شادکامی به قضاوت فرد از درجات مطلوبیت کل زندگی، فعالیتی عقلانی در مورد کیفیت زندگی گذشته و شادکامی آینده و موقعیت‌های خوشایند و مطلوب برای فرد اشاره دارد.

دید دانشجویان استان نسبت به مسایل روز 

 مدیر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) در آذربایجان‌شرقی در ادامه به نتایج یک نظرسنجی با عنوان بررسی مسائل روز از دید دانشجویان گفت: طبق نتایج این نظرسنجی که از سوی ایسپا در سطح آذربایجان‌شرقی صورت گرفت، 72.8 درصد دانشجویان معتقد بودند که یأس و ناامیدی بر جامعه حاکم شده است و ۴۶ درصد نیز فکر می‌کردند، بی‌اعتمادی در جو دانشگاه وجود دارد.

جعفری افزود: 63.7 درصد دانشجویان طبق این نظرسنجی، بی‌انگیزه و 33 درصد نیز بی‌تفاوت بودند. بر همین اساس ۴۶ درصد دانشجویان، خود را بدبین می‌دانستند و 63 درصد هم نارضایتی را عنوان کرده بودند، ۴۰ درصد دانشجویان، مهاجرت را به‌عنوان برنامه‌ی بعد از فارغ‌التحصیلی ذکر کرده بودند و فراهم نبودن فرصت‌ شغلی و پائین بودن سطح علمی دانشگاه از عمده علل این تصمیم بود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بعضی کشورها خانواده و در برخی دیگر آموزش و پرورش مسئولیت تربیت را برعهده دارند که به‌نظر می‌رسد ما در هر دو مشکل داریم، نبود تعاملات اجتماعی سازنده و کاهش مشارکت اجتماعی از جمله علل کاهش نشاط هستند.

وی یادآور شد: مرکز افکارسنجی دانشجویان با همکاری استانداری آذربایجان‌شرقی، اقدام به برگزاری کارگاه‌های‌ افزایش تاب‌آوری برای زنان کرده است و برگزاری کارگاه‌هایی از این قبیل به‌منظور توان‌افزایی اجتماعی و فردی برای دانشجویان توسط دانشگاه و فعال‌سازی و تقویت سمن‌های دانشجویی می‌تواند راهکار مناسبی برای ایجاد نشاط و افزایش سازگاری در میان دانشجویان باشد.

گزارش از: «نسرین سوار»- خبرنگار ایسنا در آذربایجان‌شرقی