تهران امروز در مصاحبه با علی فروغی ؛
سنجش نبض تفکر جامعه در ایسپا

مسعود مير
تهران امروز

هرچند به استناد کتب تاريخي اولين نمونه‌هاي افکارسنجي در دنيا به نام منجمان چين سند خورده است اما بايد اين موضوع را در کتاب‌هاي آکادميک قرن 18 ميلادي سراغ گرفت و البته ممتاز ترين نمونه کاربرد نظرسنجي را خلال جنگ دوم جهاني رد زد.نظرسنجي در اواخر دهه 40 ميلادي با تاسيس موسسه گالوپ در آمريکا دستخوش تغييرات اساسي و علمي فراوان شد تا آنجا که هنوز هم اين موسسه نظرسنجي ممتاز ترين نمونه در نوع خود است که دامنه فعاليتش جهاني است.در ايران اولين نظرسنجي‌ها را سازمان برنامه و بودجه در سال‌هاي قبل از انقلاب انجام داد و سرشماري نفوس و مسکن هم در ليست اولين‌هاي نظرسنجي به چشم مي‌خورد.در سال 1353 اولين مطالعه افکارسنجي آکادميک توسط علي اسدي انجام شد و البته نظرسنجي در ايران به رغم فعاليت‌هاي موسسه ملي مطالعات و مرکز تحقيقا ت راديو وتلويزيون ملي دوباره به فراموشي سپرده شد تا اينکه در سال 1380 مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران وابسته به جهاد دانشگاهي تاسيس شد.اين مرکز با نام اختصاري ايسپا براساس تعريف جامع نظر سنجي که همان مطالعه هدفمند و روش مند افکار عمومي با ابزار خاص است فعاليت خود را در حالي آغاز کرد که از همان ابتدا قرار بود تا در بخش افکارسنجي و بر اساس نتايج حاصل،به نظام تصميم گير حکومتي درباره مباحث مهم روز اطلاعات دهد.ايسپا در واقع تنها نمونه از مراکز افکار سنجي در ايران است که با اين سطح در قواره کشوري فعاليت مي‌کند.

نظرسنجي درباره چي؟
ما براي يافتن سرخط موضوع نظرسنجي‌ها سه حوزه دسته بندي شده داريم. اين جمله را علي فروغي رئيس مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران مي‌گويد که خودش دانش آموخته پژوهشگري اجتماعي است. فروغي از اين حوزه‌ها اين‌گونه ياد مي‌کند:حوزه اول و دائمي تمرکز ما انتخابات است.براي اينکه اهميت اين موضوع بيشتر مشخص شود کافي است بدانيد که تا کنون در سال‌هاي فعاليت ايسپا 200 پروژه ملي با موضوع انتخابات برگزار شده است.حوزه بعدي تمرکز ما عملکرد دستگاه‌هاست که در بعضي مواقع ما سراغشان مي‌رويم يا خودشان از ما مي‌خواهند که درباره عملکردشان نظرسنجي کنيم.حوزه آخر که متغيرترين حوزه است مسائل روز جامعه اعم از سياسي،فرهنگي يا اجتماعي را شامل مي‌شود. البته مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران سه پروژه کلان را هم تعريف کرده که دوتايش را به اتمام رسانده است.فروغي اين پروژه‌ها را اين‌گونه معرفي مي‌کند:فرهنگ سياسي مردم ايران،دينداري مردم ايران و بالاخره شاخص‌هاي اجتماعي و فرهنگي ايرانيان که در دو پروژه ديگر به آن توجه نشده است. از اين سه پروژه، فرهنگ سياسي و دينداري به اتمام رسيده است که محتويات آن بيش از 70درصد فضاي نگرش مردم ايران درباره موضوعات سياسي و ديني را آشکار مي‌کند.

نظرسنجي از چه کسي؟
نمونه‌هاي آماري را بايد يکي از مهم‌ترين ارکان دست يافتن به نظرسنجي مناسب قلمداد کرد.به‌عنوان مثال موسسه معتبري چون گالوپ يک نمونه دائمي آماري دارد که حدود 800 شاخصه انتخاب مي‌شوند و جالب اينکه اين گزينش چنان علمي است که نتيجه نظر سنجي از اين افراد بيش از 99 درصد با واقعيت مطابقت دارد.در ايران اما هرچند سابقه کار ميداني در حوزه افکار سنجي به تحقيقات ميداني ابوريحان بيروني راجع به اديان در کتاب «ماللهند» باز مي‌گردد اما بايد پذيرفت که تحقق آرزوي داشتن يک نمونه آماري مناسب که در زمينه‌هايي نظير نگاه‌هاي سياسي يا اخلاقي و ديني مورد استفاده و استناد قرار بگيرند بعيد به نظر مي‌رسد.تلاش‌هايي در راستاي تشکيل پانل و نمونه جامعه آماري در اين مرکز انجام شده اما هنوز راه بسيار تا تحقق آن باقي است.
کشف دين
يکي از مهم‌ترين پروژه‌هاي مرکز افکارسنجي دانشجويان که به آن اشاره شد پروژه ملي نظرسنجي درباره دينداري ايرانيان بوده است.پروژه‌اي که نتايجش براي تصميم گيران و البته عموم مردم بسيار جالب توجه خواهد بود.هرچند در پاره‌اي موارد نمي‌توان به جزئيات اين نتايج اشاره داشت اما کليات اين نظرسنجي هم خواندني است.به گفته علي فروغي در حوزه دينداري ايرانيان، ذات دين در اکثر قريب به اتفاق ايراني‌ها اعتقادي دروني ومقبول است.اصول دين و اعتقاد به آنها استوار است اما در بعد اخلاقيات مشکلاتي وجود دارد.در واقع در اين زمينه ايراني‌ها اندکي از سطح ميانگين پايين تر هستند و اين موضوع نيازمند رسيدگي است.بخش ديگري از اين نظرسنجي ملي مربوط به بحث عبادات است که در اين مورد و در بخش عبادات فردي ايراني‌ها بالاتر از سطح متوسط قرار دارند و به قولي در انجام فرايض ديني خود کوتاهي نمي‌کنند. البته در بخش عبادات اجتماعي که همان عبادت‌هاي جمعي است آمار به درخشاني عبادات فردي نيست. بخش ديگر به مباحث هويت ديني نظير افتخار به مسلماني اشاره دارد که ايراني‌ها در اين زمينه وضعيت قابل اعتنايي دارند.اکثريت نزديک به مطلق ايراني‌ها خواه آنها که در انجام عبادات فردي و گروهي بسيار مقيد هستند و خواه آنها که چنين نيستند به مسلمان بودن خود افتخار مي‌کنند.

نظرهاي ديگر
مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران در اين سال‌ها زمينه‌هاي مختلفي را براي نظرسنجي انتخاب کرده است.به‌غير از سه پروژه ملي نام برده شده، ايسپا در زمينه‌هاي عدالت در سلامت وشهر، مواد مخدر و گرايش به آن و دغدغه‌هاي جوانان هم نظر سنجي‌هاي مهمي انجام داده است که نتايج هر کدام براي مسئولان مي‌تواند بهترين چراغ راه در اتخاد تصميمات باشد.