آیا می توانست سرنوشت انتخابات طور دیگری رقم بخورد؟

پس از انتخابات ریاست جمهوری بعضاً بحث هایی در خصوص آرایش فضای انتخاباتی مخصوصاً در بین اصولگرایان به وجود آمده مبنی بر اینکه اگر فضای انتخاباتی را طور دیگری مدیریت می کردند نتیجه چیز دیگری بود. یکی از این بحث ها این است که اگر قالیباف به جای رییسی در صحنه می ماند پیروز انتخابات می شد یا اینکه اگر هر دو در صحنه می ماندند انتخابات به دور دوم می رفت. این تحلیل ها گاه به نظرسنجی ها هم مستند می شود. در این نوشتار می خواهیم بر اساس نتیجه نظرسنجی های ایسپا این فرضیات را بررسی کنیم. 

اولین نکته در این خصوص بررسی اقبال مردم به هر یک از این دو کاندیدا(قالیباف و رییسی) در حالتی که هر دو حضور دارند و در حالتی که یکی کنار برود می باشد یعنی اینکه هر یک از دو کاندیدای اصولگرا چقدر رای دارند و چند درصد از طرفداران کاندیدای دیگر اصولگرا در صورت کناره گیری حاضرند به گزینه اصولگرای دیگر رای بدهند. نتیجه نظرسنجی های ایسپا حاکی از آن بود که اگر چه قالیباف با رای بیشتری شروع کرد اما در میانه تبلیغات رای او با رای رییسی برابر شد و پس از مناظره سوم رای قالیباف افت جدی کرد در حالی که رای رییسی نسبت به هفته قبل از آن تقریباً ثابت مانده بود (حدود 25 درصد). اما نکته مهم بعد بررسی این است که در صورت کناره گیری هر کدام طرفداران هر یک به چه میزان حاضرند به کاندیدای دیگر اصولگرایان رای بدهند. در اوایل اردیبشهت فقط 36 درصد طرفداران قالیباف حاضر بودند اگر قالیباف کناره گیری کند به رییسی رای بدهند. این میزان در 9 اردیبهشت به 48 درصد، در 16 اردیبهشت به 52 درصد و در 23 اردیبهشت به 58 درصد رسید. در واقع هر چه به انتخابات نزدیک می شدیم طرفداران قالیباف متقاعد می شدند اگر قالیباف کناره گیری کند به رییسی رای خواهند داد. اما این اعداد با سناریوی کناره گیری رییسی کم نوسان تر بود به گونه ای که در همان اوایل اردیبهشت 53 درصد طرفداران رییسی حاضر بودند به قالیباف رای دهند. این میزان در 9 اردیبهشت به 56 درصد، در 16 اردیبهشت به 60 درصد و در 23 اردیبهشت پس از مناظره سوم به 59 درصد رسید. در واقع مشاهده می کنیم در نهایت در 23 اردیبهشت طرفداران قالیباف و رییسی به یک اندازه (حدود 60 درصد) تمایل داشتند در صورت نبود کاندیدای مورد نظرشان به کاندیدای دیگر اصولگرایان رای بدهند. بنابراین ملاحظه می شود از این نظر تفاوتی بین دو کاندیدا وجود ندارد و عقلانی ترین کار ممکن برای اصولگرایان در این شرایط این بود که کسی در صحنه بماند که رای پایه بیشتری دارد. در روز 23 اردیبهشت یعنی پس از مناظره سوم طبق نظرسنجی میدانی ایسپا رای پایه رییسی 25 درصد و رای پایه قالیباف حداکثر 19 درصد (بر حسب کسانی که کاندیدای خود را انتخاب کرده بودند) بود با این توضیح که رای رییسی روند ثابتی را نسبت به هفته قبل نشان می داد و رای قالیباف با سرعت در حال نزول بود. چرا که نظرسنجی تلفنی ایسپا در 24 و 25 اردیبهشت نشان داد رای قالیباف با سرعت زیادی در حال نزول است. 

این را می توان به گونه دیگر هم اثبات کرد. ایسپا در تمام نظرسنجی ها سناریوهای دو قطبی را از مردم سؤال می کرد به این صورت که اگر فقط رییسی و روحانی در انتخابات باشند به چه کسی رای می دهید یا اگر قالیباف و روحانی باشند به چه کسی رای می دهید؟ تا قبل از مناظره سوم در این دو قطبی ها، قالیباف رقیب جدی تری برای روحانی بود در حالی که رییسی با روحانی فاصله داشت تا جایی که بعد از مناظره دوم قالیباف به یک درصدی روحانی رسید اما بعد از مناظره سوم  در 23 اردیبهشت به دلیل ریزش رای پایه قالیباف، رییسی گزینه جدی تری نسبت به قالیباف برای روحانی بود به این شکل که روز بعد از مناظره سوم دو قطبی رییسی روحانی به همدیگر نزدیک تر بود تا دو قطبی قالیباف روحانی. البته دو قطبی رییسی روحانی نیز در هفته آخر به نفع روحانی در حال تغییر بود و در آخرین نظرسنجی میدانی ایسپا در 26 اردیبهشت به صورت 38 به 55 به نفع روحانی تغییر پیدا کرده بود. نتیجه بحث تا اینجا این است که اگر قالیباف به جای رییسی رقیب روحانی بود شکست سنگین تری می خورد. 

اما سناریوی بعدی که اصولگرایان معتقدند در صورتی که محقق می شد انتخابات به دور دوم می رفت حضور همزمان رییسی و قالیباف بود. در روز بعد از مناظره سوم از بین کسانی که کاندیدای خود را انتخاب کرده بودند 47 درصد گفته بودند به روحانی رای می دهند، 25 درصد رییسی و حدود 19 درصد نیز قالیباف را انتخاب کرده بودند با این توضیح که رای روحانی شیب تند افزایشی و رای قالیباف شیب تند نزولی داشت. شیب تغییر آرا نشان می داد حتی اگر قالیباف کناره گیری نمی کرد آرای روحانی به 50 درصد می رسید و انتخابات در همین دور اول پایان می یافت هر چند در این صورت رای روحانی کمتر از میزانی بود که الان به دست آمده است.

یادداشت منتشر شده از مهدی رفیعی/معاون پژوهشی ایسپا در روزنامه اعتماد در تاریخ 9 خرداد 1396