عوامل ایجاد فشار روانی در بین شهروندان براساس یافته­ های پیمایش ملی ایسپا؛ عوامل اقتصادی و معیشتی در صدر عوامل استرس ­زا

«فشار روانی» یا استرس، یک واکنش جسمی و روانی است که به دنبال یک تحریک درونی (شناختی) یا بیرونی (محیطی) به وجود می­ آید و ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با بهداشت و سلامت افراد خصوصاً در بعد روانی دارد و یکی از شاخص­ های آن محسوب می­ گردد. عوامل متعددی در ایجاد فشار روانی مؤثرند که هر کدام با توجه به شرایط مختلف، در بروز فشار روانی بر فرد نقش دارند. با توجه به اهمیت موضوع استرس و نتایج منفی که در بعد فردی و اجتماعی می ­تواند داشته باشد، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در قالب دو طرح پژوهشی 22عامل مؤثر بر استرس و فشار روانی مردم ایران را مورد بررسی قرار داده است. در این پیمایش­ ها میزان استرس ­زا بودن هر یک از این 22 عامل، در شهر محل زندگی خود فرد، مورد ارزیابی قرار گرفته است. گفتنی است موج اول پیمایش در سال 1392 و موج دوم آن در سال 1394 و به ترتیب با حجم نمونه 5400 و4400 نفر در سطح ملی و در بین شهروندان بالای 18 سال، خانوارهای معمولی شهری و روستایی انجام شده است. در ادامه یافته­ ها و نتایج حاصل از دو موج انجام پیمایش به طور اجمالی بررسی و مقایسه می­ شوند.

در پیمایش­ های مذکور، شش شاخص مؤثر بر استرس شناسایی شدند که هر شاخص دارای 3 تا 5 عامل استرس­ زا می ­باشد. این شاخص ­ها عبارتند از: 1. شاخص فشار روانی در حوزه مسائل زیست محیطی و آلودگی شهرها 2. حوزه مسائل مربوط به گرانی و تورم 3. حوزه ایجاد احساس ناامنی و ترس در شهروندان 4. مسائل شخصی و خانوادگی شهروندان 5. حوزه مسائل مربوط به محیط کار و شغل 6. حوزه معضلات و نابسامانی ­های اجتماعی.

طبق پیمایش سال 1392 مؤثرترین عامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل زیست محیطی، «ترافیک و شلوغی» با میانگین 3.4 از 5 در کل کشور می­باشد که این رقم برای استان تهران برابر با 4 است. اما پیمایش سال 1394 نشان می­ دهد که مؤثرترین عامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل زیست محیطی، «آلودگی هوا» با میانگین 3.3 از 5 در کل کشور می­ باشد که این رقم برای استان تهران 3.6 است.

در حوزه مسائل اقتصادی طبق پیمایش سال 1392 باید خاطر نشان کرد، مهم ­ترین عامل در ایجاد فشار روانی «تورم، گرانی و هزینه ­های بالای زندگی» با میانگین 4.3 از 5 می­باشد. این رقم برای استان تهران برابر با 4.4 می ­باشد. پیمایش سال 1394 نیز همین عامل را با میانگین 4.1 برای کل کشور و 3.9 برای استان تهران به عنوان مهم ­ترین عامل در ایجاد فشار روانی در حوزه اقتصادی تأیید می­ کند.

پیمایش سال 1392 نشان می­دهد هر کدام از عوامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل مربوط به احساس امنیت در کل کشور (مواجهه با افراد شرور، مورد سوء استفاده قرار گرفتن مالی و ترس از سرقت یا اخاذی) با میانگین 3.5 از 5 به یک میزان مؤثرند. این موضوع برای استان تهران صادق نیست و «ترس از مورد سوء استفاده مالی قرار گرفتن» با میانگین 3.8 از 5 در رتبه اول قرار دارد. طبق پیمایش سال 1394 باید گفت که در کل کشور، وضعیت مشابه با پیمایش سال 1392 است؛ یعنی میانگین عوامل موثر در حوزه مسائل مربوط به احساس امنیت برابر با 3.5 است. اما این رقم در استان تهران متفاوت است و میانگین آن برابر با 3.6 می­ باشد.

گفتنی است طبق یافته­ های پیمایش سال 1392 مؤثرترین عامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل مربوط به «دغدغه­ های شخصی و خانوادگی» در کل کشور، «مشکلات و مصائب مربوط به ازدواج» با میانگین 3.9 از 5 است. این رقم برای استان تهران برابر با 4 می ­باشد. یافته­ های پیمایش سال 1394 نشان می­ دهد که در کل کشور و در استان تهران دو عامل «نگرانی در مورد سلامت فردی» و «ترس از بیماری فرد یا یکی ازاعضای خانواده» شناخته شد. آمارها در این شاخص نشان داد که بین استان تهران و سایر استان ها تفاوت معناداری از حیث آیتم های فوق وجود ندارد اما در استان تهران ترس از اختلافات خانوادگی واجد تفاوت معنادار با سایر نقاط کشور است.

بر مبنای یافته ­های پیمایش سال 1392 «نگرانی از پیدا کردن شغل مناسب» با میانگین 3.9 از 5 مؤثرترین عامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل مربوط شغل و محل کار، در کل کشور شناخته شده است و این رقم برای استان تهران برابر با 4 می ­باشد. پیمایش سال 1394 همین عامل یعنی «نگرانی از پیدا کردن شغل مناسب» را با میانگین 3.7 مهمترین عامل قلمداد می­ کند. بین کل کشور و استان تهران در میزان میانگین تفاوتی وجود ندارد.

مؤثرترین عامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل مربوط معضلات و نابسامانی ­ها در جامعه طبق پیمایش سال 1392 شامل «مشکلات اداری» با میانگین 3.8 برای کل کشور و میانگین 4 برای استان تهران است. اما پیمایش سال 1394 «مسائل اخلاقی جامعه» با میانگین 3.6 از 5  را برای کل کشور به عنوان مهم­ترین عامل قلمداد می ­کند. این رقم برای استان تهران نیز مشابه است.

به طور کلی یافته ­های دو موج پیمایش نشان می­ دهد، از بین 22 عامل تأثیرگذار بر استرس شهروندان، «تورم و هزینه ­های زندگی» مؤثرترین عامل فشار روانی بر مردم کل کشور است. «گرانی مسکن و اجاره خانه» دومین عامل موثر، و نیز «نگرانی در مورد پیدا کردن شغل مناسب برای خود یا یکی از اعضای خانواده» و «مسائل مربوط به ازدواج» در اولویت ­های بعدی قرار دارند. بنابراین طبق نتایج و یافته ­های دو موج پیمایش، اولویت ­ها در ایجاد فشار روانی چه در کل کشور و چه در استان تهران تقریباً تغییری نکرده است، اما میزان آن­ها متفاوت است. باید خاطرنشان کرد که نمره میانگین عوامل مؤثر در ایجاد فشار روانی در پیمایش سال 1392 نسبت به پیمایش سال 1394 تقریباً در همه حوزه­ ها بیشتر است.