در نشست «افکارعمومی و اقشار طرد شده؛ جامعه فعال و جامعه منفعل» مطرح شد؛ دکتر قانعی راد: افزایش سیاست های جذب اجتماعی برای مطرودین اجتماعی

 
به گزارش روابط عمومی ایسپا، سیزدهمین نشست تخصصی عصر گفتگو با موضوع «افکار عمومی و اقشار طردشده؛ جامعه فعال و جامعه منفعل با نگاهی به پدیده کوله برها، گورخواب ها و کوه خواب ها» با حضور دکتر قانعی راد در تاریخ 17 اسفندماه 95 در ساختمان شماره 2 جهاد دانشگاهی، سالن شهید صبوری برگزار گردید.

دکتر قانعی راد ضمن ابراز خرسندی از مطرح شدن چنین موضوعی در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران گفت:«این مباحث مورد توجه دانشگاهیان است اما اینکه ایسپا این موضوع را با افکار عمومی ارتباط داده است بسیار خوب و پسندیده است. اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چرا افراد طرد شده خودشان نمی توانند افکار عمومی موثری را در نزد دیگران شکل بدهند؟ ممکن است در فضای مجازی افکار عمومی شکل بگیرد و حتی اعتراضاتی هم صورت بگیرد اما بحث این است چرا این گروه ها نمی توانند افکار عمومی موثر شکل بدهند؟ و افکار عمومی غیرموثر پیرامون اقشار طرد شده شکل می گیرد و به همین دلیل وضعیت آنها تغییر نمی کند.»

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: « این اقشار طرد شده دارای ویژگی هایی هستند که البته بعضی از این ویژگی ها شامل همۀ آنها نمی شود. یکی از ویژگی ها که جنبۀ افراطی نیز دارد؛ بی طبقه بودن این اقشار است که همین بی طبقه بودن باعث می شود خودشان واجد افکار عمومی باشند و نتوانند تاثیر بگذارند. ویژگی دوم آنها، فاقد شغل حرفه ای هستند البته کوله برها شاید دارای شغل باشند اما شغل آنها غیررسمی است.»

وی در ادامه گفت: « همین که این اقشار فاقد طبقه و فاقد حرفه هستند باعث می شود که صدای اجتماعی نداشته باشند و به همین دلیل نمی توانند افکار عمومی را همراه خود کنند. اگر دارای حرفه می بودند نهادهای حمایتی مثل صنف مشاغل از آنان حمایت می کرد. شاید ایده هایی خصوصی در راستای بهتر شدن وضعیت این اقشار در افکار عمومی شکل بگیرد اما این ایده ها در فضای خصوصی می ماند و به عرصه عمومی و رسانه ها کشیده نمی شود.»

دکتر قانعی راد با اشاره به ویژگی سوم اقشار طرد شدۀ اجتماعی گفت: « یکی از ویژگی هایی که دارای اهمیت است اما این قشر از آن محروم هستند، بدون حزب بودن است به این معنا که هیچ نماینده و هیچ نهاد سیاسی ندارند که خواست ها و نیازهای آنان را بازنمایی کند. دو ویژگی قبلی اقشار طردشده که ذکر شد، طرد اقتصادی می نامیم به این معنا که فرد در فضای بدون اقتصاد زندگی می کند. و ویژگی سوم هم طرد سیاسی نام می دهیم به این معنی که این قشر نمی تواند فعال باشد و بحث انفعال مطرح می گردد و اساسا از عرصه سیاست و گفتگو رانده می شوند.»

رییس اسبق انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه گفت: «مهم ترین ویژگی طرد اجتماعی این است که افراد به هیچ  تشکل اجتماعی تعلق ندارند به عنوان مثال دارای روابط خانوادگی و دوستانه نیستند به این منظور که ریشه در جامعه دارنند اما فاقد ارتباط اجتماعی هستند. اما کوله برها دارای روابط خانوادگی و دوستانه هستند ولی گورخواب ها و کوه خواب ها حتی مناسبات دوستی و خویشاوندی ندارند.»

دکتر قانعی راد از اهمیت طرد فرهنگی اقشار طرد شدۀ اجتماعی گفت: « یکی دیگر از مهم ترین ویژگی این گروه طرد فرهنگی آنان است که این طرد فرهنگی چند ویژگی را با خود به همراه دارد؛ عدم دسترسی به رسانه به این معنا که این قشر نه مصرف کنندۀ رسانه ها هستند و نه دسترسی به رسانه ها برای رساندن صدای خود به گوش عرصۀ عموم را دارند. ویژگی دوم طرد فرهنگی، فقدان ایدئولوژی بودن آنان است. کارگران نظام فکری دارند و می توانند جهان پیرامون خود را معنا کنند و بهرحال دارای ایدئولوژی هستند اما افراد طرد شده که در منتها الیه طرد اجتماعی قرار دارند فاقد ایدئولوژی برای معنا کردن دنیای اطراف خود هستند.»

وی با اشاره به اهمیت نقش سه نهاد بازار، دولت و جامعه بیان کرد: « سه نهاد عمده جذب اجتماعی یعنی بازار، دولت و جامعه در جذب اقشار طردشده دچار شسکت شده اند. یکی از دلایل شکست این سه نهاد  بخاطر نحوۀ گفتمانشان است. معمولا با برچسب زنی و طبقه بندی کردن یا مقوله بندی کردن آنها یک نوع خشونت نمادین تولید می شود که به مقاومت بین گروهی درون خودشان نیز تبدیل می شود و یک نوع جنگ مخفی در این واژگان وجود دارد که اقشار طرد شده بر اثر نوعی نگاهی که ما به آنان داریم، وضعیتشان بازتولید می شود. چند عامل دست به دست هم می دهند تا این وضعیت بازتولید شود، یکی فرایندهای عینی تولید طرد اجتماعی است به طور مثال مساله مهاجرت وسیع افراد از روستاها به شهرهای بزرگ است که طبیعتا این افراد تبدیل به حاشیه نشین های شهری می شوند و از آن طرف شهرهای بزرگ در جذب افراد بعنوان نیروی کار ناتوان است. در کنار فرایند عینی، فرایند ذهنی یا زبانی نیز داریم، که آن تولید واژه ها، اصطلاح ها، نامگذاری ها و طبقه بندی ها است که تعامل این دو فرایند با یکدیگر باعث می شود وضعیت طرد اجتماعی را بازتولید کنند به جای آنکه این وضعیت را درمان کنند و برآن فائق آیند.»

دکتر قانعی راد در ادامه گفت: « وضعیت طرد اجتماعی در جامعه ایران در حال تبدیل شدن به یک نهاد اجتماعی است و گویا کارکردهایی هم برای جامعه دارد. لذا از بین نمی رود و استمرار دارد و نیروهای اجتماعی گوناگون هم در حال تلاش برای کنترل این نهاد برای بازسازی هویت خویش هستند. اما گروه هایی که به تداوم این وضعیت کمک می کنند از اقشار طرد شده به عنوان ارتش ذخیر نارضایتی برای یک روز موعود بهره می برند و احتمالا جامعه باید دستخوش دگرگونی شود. که خب افراد حاشیه نشین شهرها و سایر اقشار محروم به عنوان نشانه هایی استفاده می کنند تا حکومت و کارامدی حکومت را به چالش بکشند لذا از این شواهد جرم بر علیه حکومت محافظت می کنند. و گاهی تصویری رمانتیک از مطرودین می سازند و آنان را قربانی جامعه نشان می دهند اما در نهایت به دوام این وضعیت طرد اجتماعی کمک می کنند. در مقابل این گروه، طبقه متوسط که عموم مردم هستند قرار می گیرند که دارای سبک زندگی هستند و هدفشان حفظ سبک زندگی شان است، سبک زندگی استاندارد هرچند آلوده را حفظ کنند. در سبک زندگی طبقه متوسط با مواد مخدر، لذت جویی و آلودگی اخلاقی مواجه هستیم. اما همانطور که گروه اول هویت خودشان را به عنوان انقلابی بازتولید می کنند، طبقه متوسط هم نیاز دارند خودشان را به عنوان شهروند خوب بازتولید کنند، شهروند خوبی که بر علیه هم زندگی نمی کنند و با همدیگر زندگی می کنند و یک نوع توجیه اخلاقی برای زندگی خودشان ایجاد می کنند و به عنوانی زوال اخلاقی خود را بپوشانند و به گروه دیگری نسبت دهند و به دنبال این هستند که وضعیت متعادل خودشان را توجیه کنند و وضعیت نامتعادل اقشار طردشدۀ اجتماعی را به گردن خود افراد بیاندازند.»

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در ادامه قشر طرد شدۀ اجتماعی را سوژه های آگاه نامید و گفت: « سوژه های آگاهی که در عین حال نادان، غافل و خطارکار هستند و اینان هیچ نسبتی با جامعه ندارند و جامعه در مورد اینان تقصیری ندارد و خودشان باعث و بانی هستند. این نوع مفهوم سازی که ما برای این قشر انجام می دهیم تا حد زیادی طرد شده ها را مسئول طرد اجتماعی می دانیم و نهاد یا کسانی دیگر مقصر این طرد شدن اجتماعی نیستند بلکه اینان به عنوان سوژه های آگاه می توانستند غفلت نکنند و عاقلانه رفتار کنند ولی این کار را نکرده اند.»

در ادامه دکتر قانعی راد به نگرش بازار درمورد امر خیر پرداخت: « امر خیر ممکن است دو کارکرد داشته باشد یکی آنکه جامعه را بخشی کند و شکاف های اجتماعی را حتی تقویت کند و به نحوی عزت نفس افراد را از بین ببرد و نابرابری ها و ناتوانی ها را بازتولید کند اما از طرف دیگر امر خیر ممکن است در برساخت اجتماعی و مسئولیت جمعی موثر باشد و یک نوع سیاست جذب اجتماعی را گسترش دهد. اما در بازار، امر خیر را به عنوان شغل خود قرار می دهد به عنوان مثال یک کاری که از بنیان غلط است را انجام می دهد اما در کنارش امر خیر را سامان می دهد تا کار غلط را پوشش دهد مثل نهادهای آموزشی که صنعت کنکور را پیش می برند که این فرایند از بنیان غلط است اما در کنار این نهادهای آموزشی، دانش آموزان مستحق را بورسیه می کنند و در مناطق محروم کتابخانه ایجاد می کنند. در حالیکه این صنعت کنکور یک نوع طرد اجتماعی را ایجاد می کند.»

وی در ادامه تقسیم بندی گروه هایی که در ایجاد و تقویت اقشار طرد شدۀ اجتماعی موثر هستند گفت: « گروه چهارم، افرادی هستند که رقابت های درون سیستمی می کنند و از این قشر طردشدۀ اجتماعی برای وعده دادن و رقابت های سیاسی استفاده می کنند و یا حتی این قشر می توانند نشانه هایی باشند از حضور و توطئه دشمن و عملکرد دشمن و گروه دیگر اینان را نشانه هایی از ناکارآمدی سیاست رقیب محسوب کنند. از طرف دیگر ما سیاست روزمره را داریم. منظور از سیاست روزمره حضور مردم در شبکه های اجتماعی است که معمولا از این رخدادها بخاطر اعتراض به دولت و حکومت استفاده می کنند و اصلا سبک زندگی خود را مورد پرسش قرار نمی دهند و نگاه و نگرش عمیق تری نسبت به این رخدادها از خود ارائه نمی دهند.»

دکتر قانعی راد در راستای جمع بندی صحبت های خود، بیان کرد: « در این نشست پنج راهبرد برای بازسازی هویت خود با عنوان های فرد انقلابی، شهروند خوب، فرد خیر، فرد مصلح و منتقد ارائه کردم، این برخوردهای پنج گانه که با قضیۀ طرد اجتماعی می شود به نحوی به تداوم این وضعیت کمک می کند.»

سپس رییس اسبق گروه انجمن جامعه شناسی ایران، راه کارهای خود را برای بهبود وضعیت طردشدگان اجتماعی ارائه کرد: « برای حل شدن وضعیت مطرودین اجتماعی باید الگوهای هویت یابی بازتعریف شود. آسیب های اجتماعی و طرد شدن اجتماعی باید کارکردهای خودش را از دست بدهد. الگوهای نامگذاری و الگوهای تحلیل و مفهوم پردازی برای این قشر باید تغییر کند. به تقصیر اجتماعی و تقصیر فردی برای این موضوع بیشتر باید باور داشته باشیم. باید سیاست های جذب اجتماعی را جایگزین سیاست طرد اجتماعی کنیم به این منظور که فرد را توانمند کنیم تا بتواند خودش را بازسازی شخصیتی کنند و در نتیجه به جامعه برگردد به طور مثال نباید فقط برای گورخواب ها پناهگاهی برای استراحت درست شود بلکه باید به جامعه برگردد. توسعه و امکانات اجتماعی باید به طور یکسان توزیع شود.»

در انتها دکتر محمدامین قانعی راد گفت: « معمولا سازمان های افکارعمومی وارد این حوزه نمی شوند، وارد شدن ایسپا به این حوزه بسیار مبارک است و پیشنهاد بنده این است که این جلسات استمرار پیدا کند تا به یک راه حل جامع برای این موضوع برسیم.»

سپس محمد آقاسی، رییس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) به پاس زحمات دکتر قانعی راد در دوران ریاست ایشان بر گروه انجمن جامعه شناسی ایران، نشان ایسپا را اعطا  و از حضور ایشان در این نشست کمال تقدیر و تشکر را کرد.