نقش افکار عمومی در جوامع

29 آبان ,1392

افکار عمومی همانند هر پدیده دیگری افکار عمومی به طور ناگهانی و بدون پیش زمینه به وجود نمی آید و «پدیده ای است که با دیگر پدیده های گوناگون پیوند نزدیک دارد، اقلیت و اکثریت، وضعیت های کنشی، تبلیغات رسانه های گروهی و قوانین اجتماعی هر یک در کم و کیف دخالت مردم در سرنوشت خود تأثیر گذارند.(۱) عوامل دیگری همچون احزاب سیاسی فعال، رهبران کاریزماتیک، مقدسات ملی، مذهبی و... هر کدام به فراخور خود و در شرایط مختلف می تواند موجب پدید آمدن افکار عمومی شود. در هر جامعه ای وقوع رویدادهایی اعم از سیاسی و غیر سیاسی منجر به بروز احساسات و تحریک و تهییج افکار عمومی می شود. .

گستره افکار عمومی به حدی است که شامل تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در تمامی افراد، مؤسسات، سازمان ها و گروه هاست از همین روی به تدریج نظام های سیاسی را به سمت شناخت و بهره گیری از آن سوق داده است و این در همه نظام های سیاسی دنیا با درجات کم و زیاد وجود دارد و اغلب بر این امر وافقند که بی توجهی به افکار عمومی، منافع ملی یک کشور را به مخاطره می اندازد. حتی مفاهیمی همچون «فریب افکار عمومی»، «اقناع افکار عمومی» و «تنویر افکار عمومی» در واقع نوعی از توجه به افکار عمومی است و هیچ نظام سیاسی نمی تواند علناً نسبت به خواسته های عموم شهروندان خود بی اعتنا باشد. قانونگذاران، سیاستمداران، کارخانه داران، صاحب نظران، هر کدام قدرت اثر گذاری افکار عمومی و نقش مهم آن را در بازخورد جهت گیری کنش های جمعی و سیاست های اجتماعی و عمومی کشور می دانند و حتی بسیاری از احزاب و یا اشخاص نامزد شده در انتخابات پیشاپیش، اقدام به نظرسنجی می کنند و این خود گواهی بر اهمیت افکار عمومی نزد آنان است. «تارد» جمله معروفی دارد که: «افکار عمومی داوری های توده های مردم درباره مسائل روز است.»(۲)در حال حاضر اغلب سیاستمداران و صاحبان بنگاه های عظیم اقتصادی از مشاوران یا مراکز افکار سنجی که متداول ترین شیوه شناخت افکار عمومی است، بهره می برند تا سیاست عمومی را با توجه به خواسته خود مردم تنظیم کنند.

افکار عمومی به دلیل گستردگی زیاد در بین افراد جامعه و امکان آمیزش با احساسات و هیجانات جمعی از پتانسیل لازم برای جهت دادن به کنش جمعی و اعمال فشار برخوردار است و از همین روی، مونتسکیو آن را به عنوان "قدرتی" قلمداد کرد که به رغم «دیوید هیوم» انگلیسی می توانست تشکیل دهنده دولت ها باشد.

جایگاه ارزشمند افکار عمومی همگان را به فکر توجه و آگاهی از چگونگی قضاوت مردم در زمینه فعالیت هایشان انداخته و پربیراه نبوده که «توماس هابز» گفته است: «افکار عمومی اداره کننده واقعی جهان است.» بنابراین رفتارهای فریبکارانه و بی اعتنایی به افکار عمومی برای نظام هایی که بر پایه حمایت و رأی عمومی استوار شده اند در کوتاه مدت باعث سست شدن پایه های مشروعیت و مقبولیت سیاسی و در دراز مدت موجب سقوط و اضمحلال آنها می شود، حتی نوعی از افکار عمومی ممکن است در یک فرصت و شرایط خاص تمامیت یک نظام را به چالش بکشاند، بر همین اساس ناپلئون بناپارت می گوید: «حکومت را می توان با زور سرنیزه به دست آورد، اما برای حفظ آن ناچار باید به افکار عمومی تکیه کرد.» این که افکار عمومی در نظام های مردم سالار بیشتر نمود دارد امری بدیهی است، اما به معنای آن نیست که در نظام های استبدادی تأثیر و قدرت ندارد. در حقیقت در نظام های مردمسالار، مردم قادرند به طور مسالمت آمیز قدرت را جابه جا کنند، دولتی را سرکار بیاورند یا آن را برکنار سازند، این کار هم از طریق انتخابات و هم به وسیله افکار عمومی انجام می شود.

آبراهام لینکلن»، رئیس جمهور قرن نوزدهم آمریکا گفته است: «افکار عمومی همه چیز است، وجودش دلیل موفقیت دولتمردان است و بی آن هیچ سیاستی پیروز نمی شود، در نتیجه کسی که افکار عمومی را به شکل می دهد، مهم تر از سیاستمداری است که بدون توجه به افکار عمومی قوانینی را تصویب می کند.»

افکار عمومی و توجه به آن می تواند مبنای امنیت پایدار باشد و بی توجهی به آن موجب برهم خوردن تعادل جامعه در رابطه بین قدرت و مردم شود، به خصوص در حکومت هایی که برپایه رأی مردم استوار شده اند به دلیل آن که به طور معمول، افکار عمومی بیشتر در جوامع عقب افتاده از قدرت و یا حداقل قابلیت به روز برخوردار است بی توجهی به افکار عمومی در کوتاه مدت موجب ضعف مشروعیت و قدرت آن خواهد شد و در دراز مدت نیز سرنوشتی بهتر از اضمحلال و سرافکندگی در برابر عموم نخواهد داشت.

اگر افکار عمومی در فرایند برنامه ریزی و تصمیم گیری جایگاه شایسته ای بیابد آنگاه احترام به آن محقق خواهد شد در مقابل بی اعتنایی به آن علاوه بر به هم زدن تعادل و آسیب وارد آمدن به امنیت جامعه سبب خروج از گردونه قدرت خواهد شد.

منابع:

۱- لازار، ژودیت: افکار عمومی، ترجمه مرتضی کتبی، تهران، نشر نی، چاپ اول ،۱۳۸۰ ص ۱۱

۲- یحیایی ایله ای، احمد، تهران، آذر برزین، چاپ اول، ،۱۳۸۰ ص ۵۱

۳- هابرماس، یورگن، مقاله حوزه عمومی، روزنامه یاس نو، شماره ،۲۵۳ ص ۸