يادنامه سردبير فصلنامه مرحوم دکتر صديق سروستاني
هم مرگ بر جهان شما نيز بگذرد

فصلنامه «جامعه شناسي مسايل اجتماعي ايران» در حالي به ايستگاه چهارم رسيده است که سردبير آن از ميان شاگردان و دوستان خويش به سراي باقي سفر کرده است. مرگ امري محتوم است و از اين رو شايد براي نويسندگان، خوانندگان و مخاطبان يک نشريه علمي سوال باشد که چرا فصلنامه بايد اينچنين شروع شود، آغازي که حکايت يک پايان دارد. براي پاسخ به اين سوال بايد دکتر رحمت الله صديق سروستاني را معرفي نمود و ترديدي نيست که براي معرفي يک فرد راه‌هاي مختلف و متفاوتي وجود دارد. گاهي مي‌توان به اسم و شهرت شناسنامه اي وي اکتفا کرد. در برخي موارد آثار و اعمال به جامانده از يک شخص معرف او مي‌شود. گاهي مي‌توان به اين اشاره کرد که فرزند فلاني است و يا فلاني فرزند اوست. دشواري معرفي برخي افراد در اينجاست که شخصيت آنها از شخص آنها فراتر رفته است و اجتماعي تر از ديگران شهره و شناخته شده‌اند. در واقع در معرفي افراد بايد تلاش کرد تا ارزش واقعي او را به ديگران نشان داد. براي سنجش ارزش خيلي از موجودات، معيار خاصي داريم. به عنوان نمونه معيار ارزش طلا، وزن و عيار آن است. معيار ارزش بنزين، مقدار وکيفيت آن است. معيار ارزش پول، پشتوانه آن است. اما معيار ارزش انسانها چيست؟
مشهور است که عده اي از جامعه شناسان برتر دنيا در دانمارک جمع شده بودند تا به اين سوال پاسخ بدهند که: «ارزش واقعي انسان به چيست؟» هرکدام از جامعه شناسان صحبت‌هايي داشتند ومعيارهاي خاصي را ارائه کردند. در اين ميان علامه محمدتقي جعفري که به عنوان مهمان ايراني همايش، اينگونه به اين سوال پاسخ داد که: «اگر ميخواهيد بدانيد يک انسان چقدر ارزش دارد ببينيد به چه چيزي علاقه دارد و به چه چيزي عشق مي‌ورزد؟ کسي که عشقش يک آپارتمان است، در واقع ارزشش به مقدار همان آپارتمان است. کسي که عشقش ماشينش است، ارزشش به همان اندازه است. اما کسي که عشقش خداي متعال است، ارزشش به اندازه خدا است. حضار پس از شنيدن اين سخنان براي چند دقيقه ايستادند و تشويق کردند. وقتي تشويق‌ها تمام شد، علامه از جا برخواسته و ادامه داده: «عزيزان! اين کلام از من نبود بلکه از شخصي به نام علي عليه السلام که مي‌فرمايد "قيمه کل امرئ ما يحسنه" يعني ارزش هر انساني به اندازه چيزي است که دوست مي‌دارد.»
نگارنده خوب به خاطر دارد که زينت بخش اتاق دکتر صديق تصويري از علامه فرزانه بود و با اين توصيف ارزش او با علاقه به تعليم و تعلّم قابل بيان است. دکتر صديق، فقط يک سردبير براي فصلنامه مرکز افکارسنجي دانشجويان ايران نبود. دکتر صديق حتي فقط يک معلم ساده نبود که با يک گراميداشت و بزرگداشت بتوان خاتمه اي براي او متصور بود. از نگاه کسي که ساليان سال به عنوان دانشجويش به شمار آمده، او به تمام قامت استادي بود که شاگرد پروري مي‌کرد. چه آنگاه که سر کلاس درس نخستين مشق‌هاي تنظيم پرسشنامه را به ما مي‌آموخت، چه آنگاه که با زبان مشوقش براي مشاهده و مطالعه جامعه ترغيب مي‌نمود، چه آنگاه که با روي گشاده در دفترش براي يک دانشجو وقت مي‌گذاشت، چه فرصتهايي که به درد دل آنها گوش فرا مي‌داد و به حرکت بالنده آنها در زندگي کمک مي‌نمود، چه لحظه‌هايي که براي پايان نامه‌هاي دانشجويي دقت مي‌کرد، همه و همه و بسياري ديگر، در پي آن بود که شاگردي بپروراند. آنچه مي‌ماند آنکه صديق رفت و داغ فراق ديگري براي ما ماند. صديق رفت، اما هنوز به زبان استادي از متنهاي نظم و نثري که بسيار دوست مي‌داشت براي همه ما به عنوان عبرت مي‌خواند: هم مرگ بر جهان شما نيز بگذرد...

محمد آقاسي
رييس مرکز افکار سنجي دانشجويان ايران
(ايسپا)

سنخ‌شناسي روابط اجتماعي در شبکه‌هاي همسايگي در شهر مشهد

نویسنده: رحمت اله صديق سروستاني،  نوروز نيمروزي 

تحقيق حاضر در قدم اول با هدف بررسي ميزان تراکم روابط همسايگي (آزمون فرض تضعيف اجتماع همسايگي) و در قدم دوم به منظور دستيابي به يک گونه‌شناسي از روابط همسايگي در سطح شهر مشهد انجام شده است. چارچوب نظري مقاله، از نظريه لوئي ويرت برگرفته شده است. روش بررسي، روش پيمايش و ابزار گردآوري داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته است. واحد تحليل خانوار و واحد مشاهده (پاسخگو) زن خانوار بوده است. جامعه آماري، کليه خانوارهاي ساکن شهر مشهد در مناطق 13گانه شهرداري و حجم نمونه (براساس فرمول تصادفي ساده و واريانس به دست آمده از مطالعه مقدماتي) تعداد 425 خانوار است. روش نمونه‌گيري، طبقه‌اي متناسب (به تناسب حجم جمعيتي هر يک از مناطق 13گانه به کل جمعيت) است. نتايج به دست آمده بيانگر تاييد فرض تضعيف روابط همسايگي (نمره 67 صدم در بازه 2-0) در بين خانوارهاي همسايه در سطح شهر مشهد است. گونه‌هاي کنش فردي، عادي و عاطفي، بيش از گونه‌هاي جمعي، صميمانه و فايده‌مند در محيط همسايگي مشاهده شده است. نتايج تحليل‌هاي آماري بيانگر وجود رابطه معنادار بين متغيرهاي درک از اجتماع همسايگي، سابقه سکونت در محل، احساس فاصله اجتماعي با همسايه‌ها، تجربه قبلي از يک سو و متغير ميزان درگيري در روابط همسايگي از سوي ديگر است. همچنين نتايج نشان‌دهنده اين است که مهاجران در مقايسه با بومي‌ها، ساکنان منازل ويلائي در مقايسه با ساکنان مجتمع‌هاي مسکوني، مالکين در برابر مستاجرين، قديمي‌ها در مقايسه با تازه‌واردها درگيري بيشتري در روابط همسايگي دارند.
واژگان کليدي:
روابط همسايگي، سنخ شناسي، اجتماع همسايگي، شهر مشهد  

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

مطالعه گرايش ايرانيان به هويت مدرن

نویسنده: ابراهيم حاجياني، محسن درويشي

بسياري از محققان هويت ايرانيان را يک هويت ترکيبي که شامل هويت ملي، ديني، قومي و مدرن در نظر مي‌گيرند. موضوع هويت مدرن يكي از مهمترين مسائل اجتماعي در جامعه ايران محسوب مي‌شود و اهميت آن در حدي است كه مي‌توان گفت بر كثيري از پديده‌هاي فرهنگي و اجتماعي ايران امروز تاثير دارد. يك وجه مهم اين موضوع دامنه تاثيرپذيري و گرايش جامعه ايران به اين بعد از هويت است. بنابراين در اين مقاله سعي شده است گرايش ايرانيان به هويت مدرن مورد سنجش قرار بگيرد. رويكرد اصلي مقاله حاضر مبتني بر نظريه‌هاي نوسازي است.
 در اين مقاله هويت مدرن به سه بعد ارزش‌هاي بنيادي مدرنيته (معرفتي و اجتماعي) تمايل و گرايش به مدرنيسم و هويت جهاني تقسيم شده است.
پرسشنامه طراحي شده پس از چند بار آزمون، در جمعيت نمونه 1802 نفري در سيزده شهر (مركز استان) اجرا شده است.
نتايج تحقيق نشان مي‌دهد نگرش ايرانيان به ارزش‌هاي بنيادين مدرنيته نسبت به ميانگين در حد متوسط است؛ اما نگرش آنها به مدرنيسم و تمايل به غرب از ميانگين پايين‌تر است؛ در حالي كه ديدگاه آنها نسبت به هويت جهاني بالاتر از حد ميانگين است؛ اين نتايج نشان مي‌دهد در مجموعه ابعاد هويت مدرن در شاكله هويت ايراني حضور قوي و جدي دارد و گرايشات ايرانيان نسبت به ارزش‌هاي مدرنيته و جهاني شدن، جدي و قابل ملاحظه است. 
واژگان کليدي:
 هويت مدرن، هويت جهاني، ارزش‌هاي مدرن، مدرنيسم.

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

بررسي مصرف اعتيادآور تلفن همراه

نویسنده: حسينعلي افخمي،  محسن سلسله

در اين مطالعه تلاش شده است تا مصرف اعتيادآور تلفن همراه در ميان كاربران ايراني بررسي شود. روش اجراي پژوهش، پيمايشي بوده و نمونه تحقيق 605 نفر از شهروندان كرجي بوده‌اند. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه گروه سني 30 سال به بالا و نيز تحصيل کردگان بيشتر از سايرين در معرض خطر اعتياد به تلفن همراه قرار دارند. نتايج تحقيق نشان داد اعتياد به تلفن همراه در ميان زنان بيشتر است و زنان بيش از مردان در هنگام رانندگي از تلفن همراه استفاده مي‌کنند. متغيرهاي رفتاري، نگرشي و وضعيتي به ترتيب روي ميزان اعتياد به تلفن همراه اثر داشته‌اند.

واژگان كليدي:
 تلفن همراه، اعتياد به تلفن همراه، متغير رفتاري، متغير نگرشي، متغير وضعيتي

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

بررسي سنخ‌هاي هويتي دانشجويان خوابگاهي دانشگاه‌هاي دولتي شهر تهران

نویسنده: محمّدرضا جلالي

نوجواني به عنوان مقطعي بحراني از تحوّل و زمينه‌اي بنيادي براي تکوين، هويت بيش از همه در نظرية رواني – اجتماعي اريکسون، تبلور يافته است. مارسيا در پي‌گيري مفهوم هويت در نظر اريکسون، روندهايي در شکل‌گيري اشکال مثبت و منفي هويت بر مبناي بحران و تعهّد تعيين کرد؛ در پرسش‌نامة سنجش هويت بنيون و آدامز مشخّصاً چهار سنخ هويت موفق، معوق، زودرس و آشفته که پايه‌هاي مفهومي و عملياتي آنها از سوي اريکسون و مارسيا وارسي و مشخّص شده بود، تنظيم شده است. بر اساس اين پرسشنامه، پژوهش‌هاي گسترده‌اي در سراسر جهان به عمل آمده است. در پژوهش حاضر نيز با ابزار مذکور به بررسي سنخ هويتي دانشجويان خوابگاهي دانشگاه‌هاي دولتي شهر تهران مبادرت شد. نتايج نشان داد که تقريباً هويت زودرس بيشترين ميزان هويتي دانشجويان و هويت معوق در کمترين حد آن است، اين در حالي است که اريکسون به اقتضاي ويژگي جستجوگري اين نوع هويت و انتظار تناسب آن با اقتضاي دانشجويي، بر اين تصوّر بود که هويت معوق بيشترين هويت دانشجويي را تشکيل مي‌دهد و مارسيا تصوّر مي‌کرد فرصت دانشجويي موجب تغيير و تبديل هويت انفعالي و تقليدي زودرس به هويت‌هاي پيشرفته خواهد بود. ميزان سنخ‌هاي هويتي چهارگانه در بُعدهاي کلّي، ايدئولوژيک و بين فردي در سطوح سنّي، جنسيتي، مقطع تحصيلي دانشجويان و تحصيلات والدين نيز مورد بحث و بررسي قرار گرفت.

واژه‌هاي کليدي:
هويت‌ موفق، هويت معوق، هويت زودرس، هويت آشفته، هويت بين فردي، هويت ايدئولوژيک، نوجواني.

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

عوامل مؤثر در گرايش به مهاجرت اساتيد دانشگاه‌هاي اهواز به خارج از استان خوزستان

نویسنده: ايمان ممبني، علي قاسمي اردهائي

با توجه به شکاف توسعه بین استان خوزستان و سایر استان‌ها، به‌نظر می‌رسد این استان و به‌ویژه مراکز شهری و دانشگاهی آن، به محل دافعه نیروی متخصص و کارآمد بدل شده که این مسئله فرایند توسعهِ استان را بسیار تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله با در نظر گرفتن نظریه‌ها‌ی «سرمایه انسانی» و ارتباط آن با «مدل هزینه- فایده» و نیز نظریه‌ «جاذبه- دافعه»، علل گرایش به مهاجرت اساتید دانشگاه‌های اهواز به سایر استا‌ن‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. برای ارزیابی مدل و شناخت تأثیر عوامل مختلف بر میزان تمایل به مهاجرت، از روش پیمایش استفاده شده و 400 نفر از اساتید دانشگاه‌هاي علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، شهید چمران، دانشکده نفت، دانشگاه کشاورزی رامین، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور اهواز مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
    نتایج تحقیق نشان می‌دهد داشتن تجربه اقامت در سایر استان‌‌ها، بالا رفتن میزان سابقه کاری اساتید، نحوه‌ ارزیابی وضع موجود از نظر عوامل اقلیمی- جغرافیایی، امنیتی، اجتماعی- فرهنگی و عوامل خدماتی- رفاهی در استان خوزستان، از متغیرهای تأثیرگذار بر تمایل اساتید دانشگاه‌‌ها به مهاجرتِ خارج از استان است. یافته‌های این پژوهش، مؤید نظریه‌ها‌ی سرمایه انسانی و جاذبه و دافعه برای تبیین گرایش به مهاجرت اساتید دانشگا‌ه‌های اهواز به سایر استان‌‌‌ها است. جهت جذب و نگهداری نیروی‌های متخصص و تحصیلکرده در این استان، پیشنهاداتی ارائه گردیده است.

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

عوامل مؤثر بر منابع هويت اجتماعي جوانان
 (مطالعه موردي دهلران-ايلام)

نویسنده: معصومه باقري، محمد سليمان نژاد 

مطالعة حاضر با رويکردي جامعه‌شناختي درصدد بررسي منابع هويتي جوانان دبيرستاني شهر دهلران است. اين تحقيق به شيوه پيمايشي انجام گرفته است. براي تعيين حجم نمونه در اين تحقيق با استفاده از  فرمول كوكران تعداد 215 دانش‌آموز دبيرستاني به عنوان حجم نمونه به روش نمونه‌گيري غيراحتمالي (سهميه‌اي) و نمونه‌گيري احتمالي انتخاب شده است. بنا به ماهيت موضوع و روش تحقيق از «پرسشنامه محقق ساخته» استفاده شده است، در اين بررسي از نظريه‌هاي آنتوني گيدنز و ريچارد جنکينز جهت تبيين منابع هويتي شکل‌دهنده به هويت اجتماعي استفاده شده است. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از  آزمون T، ضريب همبستگي پيرسون ورگرسيون استفاده شده است.
يافته‌ها نشان مي‌دهد که متغير تحصيلات به عنوان نمادي از تلاش فردي با هويت شخصي افراد رابطه مثبت و معني‌داري دارد. يعني با بالا رفتن ميزان تحصيلات جوانان، هويت شخصي آنان تقويت شده و از ديگر هويت‌هايي كه جنبه گروهي دارند، كاسته مي‌شود. همچنين، با سنجش متغير پايگاه اقتصادي – اجتماعي، مشخص شد که متغير اخير تنها با هويت قومي رابطه معنادار داشته و با ديگر منابع هويتي بيشترين همبستگي با هويت‌هاي فردي دارد تا هويت‌هاي جمعي. يعني هر چه پايگاه اقتصادي – اجتماعي افراد بالاتر باشد، نقش هويت‌هاي جمعي كم رنگ‌تر و نقش هويت شخصي پر رنگتر مي‌شود. همچنين نتايج حاصله از رگرسيون نشان مي‌دهد که متغيرهاي هويت گروهي و هويت مذهبي، بيشترين سهم را در تکوين هويت اجتماعي فرد دارند.
واژگان كليدي:
 هويت اجتماعي، پايگاه اقتصادي – اجتماعي، هويت (شخصي، ملي، گروهي، قومي، خانوادگي، مذهبي).
برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید

سرمايه اجتماعي و رابطه آن با پايگاه اجتماعي-اقتصادي در ميان جوانان شهر ساري مازندران

نویسنده: علي جان حسني، اميد علي احمدي، اکبر مجدالدين، آمنه خليل خليلي

سرمايه اجتماعي، ثروت و دارايي نهفته‌اي است که از آمادگي روحي – رواني افراد يک جامعه براي صرف نظر کردن از منافع شخصي و درگيرشدن در عمل جمعي پديد مي‌آيد. سرمايه اجتماعي در حقيقت به آرمان‌هاي مشترک، وفاق و انسجام اجتماعي و انگيزهاي قوي براي پيشرفت، کسب افتخارات فزاينده، اعتماد، صداقت و احترام متقابل افراد جامعه نسبت به يکديگر، رعايت ارزش‌ها و هنجارها و اصول اخلاقي و پرهيز از هر گونه تظاهر در کنشهاي اجتماعي به منظور کمک به پويايي جامعه و ... اطلاق مي‌گردد. پژوهش حاضر از نوع پيمايش و جامعه آماري تحقيق حاضر را کليه جوانان شهر ساري (بر اساس تعريف سازمان ملي جوانان) تشکيل مي‌دهند. به گزارش سازمان ملي جوانان تعداد 84541  جوان 15 تا 29 سال در شهر ساري زندگي مي‌کنند. ضريب آلفا 91% به دست آمد. نتايج نشان داد: بين پايگاه اجتماعي-اقتصادي و ميزان سرمايه اجتماعي رابطه معني‌داري وجود دارد. ميان سرمايه اجتماعي در ميان جوانان شهر ساري از حيث جنسيت تفاوت معني‌داري وجود دارد. ميان سرمايه اجتماعي در ميان جوانان شهر ساري از نظر سني تفاوت وجود دارد. ميان سرمايه اجتماعي در ميان جوانان شهر ساري از حيث وضعيت تاهل تفاوت معني‌داري وجود دارد. همچنين با به کارگيري از روش «ورود آزاد» (Enter) در رگرسيون چند متغيره، سرمايه اجتماعي تعميم يافته به ميزان 42%، سرمايه اجتماعي غيررسمي به ميزان 25%، سرمايه اجتماعي امنيت به ميزان 55%، سرمايه اجتماعي مشارکت به ميزان 30%، سرمايه اجتماعي اعتماد به ميزان 36%، پايگاه اجتماعي- اقتصادي 17% و تحصيلات 11% بر سرمايه اجتماعي مؤثراند. در نتيجه بيشترين ميزان تاثير در ميان متغيرهاي ياد شده متعلق به امنيت و کمترين‌ تاثير ناشي از تحصيلات افراد بوده است. در نهايت با توجه به ميزان R2 به دست آمده مي‌توان گفت متغيرهاي اين تحقيق 374% از تغييرات متغير وابسته را تبيين مي‌کنند.
واژگان کليدي:
سرمايه اجتماعي، جوانان، مازندران، اعتماد، امنيت و مشارکت.

برای دریافت متن کامل مقاله بر روی این قسمت کلیک نمایید