به گزارش روابط عمومی ایسپا، هشتمین نشست از سلسله نشست های عصر گفت و گو با موضوع «خانواده ایرانی و فضای مجازی؛ تغییرات و گوناگونی» در تاریخ 1394/11/10 با حضور دکتر محمد مهدی لبیبی، استاد دانشگاه، پژوهشگر و محقق حوزه جامعه شناسی خانواده در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) برگزار گردید. دکتر لبیبی در این نشست به بحث در مورد فضای مجازی و تأثیر آن بر خانواده ایرانی پرداخت.
نگاهی عمیق و نو به مسائل خانواده در جامعه ایرانی
دکتر محمد مهدی لبیبی در ابتدای نشست اینگونه بیان داشت که باید به موضوع خانواده در جامعه ایرانی نگاهی نو و واقع گرایانه داشته باشیم. وی تعابیر و اظهارنظرهای تکراری و بعضاً منفی در مورد خانواده و درگیری خانواده با فاجعه و بحران های مختلف را نفی کرد.
شبکه های اجتماعی مجازی به مثابه کاتالیزور
دکتر لبیبی در ادامه اشاره داشت که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بالذات و فی نفسه سبب بروز مشکل و مسأله برای خانواده نشده اند، بلکه از این پدیده های جدید باید تعبیر کاتالیزور را داشته باشیم که مسائل و مشکلات موجود در نهاد خانواده در جامعه ایرانی را دامن می زند و سرعت آن را شدت می بخشد. بنابراین شبکه های اجتماعی مجازی یکی از دلایل تحولات نهاد خانواده هستند و مانند بیماریهای ژنیتیکی این جریان را تسریع می بخشند. به بیان دیگر مبحث خانواده مثل تمام مباحث جامعه شناختی دیگر، یکی پدیده اجتماعی است و نمی توان تک علیتی به آن نگاه کرد و لذا نمی توان تنها تغییرات و تحولات این حوزه را پای شبکه های اجتماعی مجازی گذاشت. نتیجتاً عوامل مختلفی بوده اند که تأثیرات گوناگونی را بر خانواده گذاشته اند، شبکه های اجتماعی مجازی این عوامل را تشدید کرده و سرعت بخشیده اند.
ویژگی های خانواده مدرن
پژوهشگر و محقق حوزه اجتماعی معتقد است که باید خانواده ایرانی را خوب بشناسیم و نسبت آن را با مدرنیته دریابیم. از نظر وی ما باید فهم عمیقی از ماهیت و مفهوم خانواده داشته باشیم، در واقع شناخت خانواده مدرن در جامعه ایرانی پیش شرط لازم برای تحلیل و تبیین آن است. اما وقتی از مدرن شدن خانواده صحبت می کنیم مقصود چیست؟ مدرنیته آیتم های مختلفی دارد از جمله می توان به فردگرایی، عقل گرایی، اومانیسم/ انسان گرایی، مادی گرایی، آزادی و لذت گرایی اشاره کرد. بنابراین خانواده مدرن باید در بستر این آیتم ها و ویژگی ها فهمیده و تعریف شود. در واقع خانواده ایرانی هم تحت تأثیر این ارزش های مدرن با تعریف غربی آن نیز هست.
قلت مطالعات و پژوهش های راه گشا
پژوهشگر حوزه جامعه شناسی خانواده معتقد است که هر پژوهش دارای سه جزء کلیدی و اساسی است. جزء اول شامل توصیف واقعیت، جزء دوم شامل تحلیل و تفسیر واقعیت و جزء سوم شامل اکتشاف و ارائه راه حل است. در مطالعات مربوط به خانواده در ایران مورد دوم و علی الخصوص جزء سوم مغفول مانده است و مطالعات و طرح های پژوهشی و مقالات علمی بیشتر در جزء اول یعنی توصیف توقف کرده اند.
فهم از مدرنیته
دکتر لبیبی ادامه داد که؛ مدرنیته یا تجدد به دو بخش تقسیم می شود. بخش اول مدرنیسم یا نوگرایی نام دارد که غیرمادی و ذهنی است و بیشتر به حوزه تفکر و اندیشه باز می گردد. بخش دوم مربوط به مدرنیزاسیون یا نوسازی است که مادی، ملموس و عینی است و ما به خوبی آن را می بینیم و درک می کنیم. همواره یک نوع تعامل و ارتباط بین مدرنیسم و مدرنیزاسیون وجود دارد و این دو در ارتباط با هم عمل می کنند. امروز بسیاری از ارزش های مدرن بودن غربی در خانواده رسوخ کرده است. خانواده امروز به دلیل ابزارهایی که در جامعه وجود دارد مسیر مدرنیزاسیون را طی کرده است. در واقع نوسازی به وجود آمده، نوگرایی را هم دامن خواهد زد. وی معتقد است نمی توان گفت تمام خانواده های ایرانی مدرن هستند. باید گفت که خانواده ایرانی از مدرنیته تأثیر پذیرفته است. این به معنای بحران در خانواده ایرانی نیست بلکه می توان از تغییرات صحبت کرد. به بیان دیگر؛ تغییر خانواده داریم، اما بحران خانواده نداریم. همچنین شکاف نسلی نداریم، اما در جامعه ایرانی اختلاف نسلی داریم.
نتیجه گیری
دکتر لبیبی در پایان نشست بیان کرد؛ باید مزایا و معایب شبکه های اجتماعی مجازی را در قبال جامعه و خانواده به صورت دو طرفه دید. دید منفی به شبکه های اجتماعی مضر است همانگونه که با دید مثبت نگاه کردن باعث گمراهی می شود. اگر پدر و مادر و نسل قبلی و به طور کلی ارزش های سنتی وارد عرصه زندگی جدید شوند، اگر آموزش های لازم از طریق نهادهای مختلف جامعه به پدران و مادران داده شود، اگر نیاز جوان امروز دیده و شرایط وی درک شود، و اگر سواد و دانش رسانه ای تقویت گردد، همچنین گروه های اولیه خانوادگی و خویشاوندی احیاء گردند و هدفمند و کنترل شده از شبکه های اجتماعی مجازی استفاده کنیم، می توانیم پیامدها و نتایج منفی شبکه های اجتماعی مجازی را در جامعه و خانواده به حداقل برسانیم.