به گزارش روابط عمومی ایسپا، هفتمین نشست از سلسله نشست های عصر گفت و گو با موضوع «چرخش مطالعه و شبکه های اجتماعی مجازی؛ از خواندن تا آموختن» در تاریخ 5 بهمن 1394 در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با حضور دکتر محمدرضا جوادی یگانه، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد. در این نشست دکتر جوادی یگانه موضوع «خواندن» و «مصرف رسانه های مجازی» را مطرح نمود و به تحلیل و بررسی در ارتباط با این دو مفهوم پرداخت. مشکلات و مسائل خواندن در عصر جدید و تقابل آن با رسانه های مجازی، محور سخنرانی نشست را تشکیل داد.
مفهوم خواندن
دکتر جوادی یگانه ابتدا به مفهوم «خواندن» پرداخت. بین خواندن و مصرف در کتاب و ادبیات باید تفاوت قائل شویم. مصرف کتاب به معنای خواندن کتاب نیست، خواندن یک عمل پیچیده و متفاوت است. مصرف سطوح مختلفی دارد که می تواند به مصرف ابزاری و مصرف غیرابزاری تقسیم شود. مصرف ابزاری یعنی کتاب خریدن برای خودنمایی، یا خریدن برای سرمایه گذاری یا خریدن برای کلکسیون. مصرف ابزاری یعنی کتاب خریدن برای استفاده ای غیر از خواندن. اما زمانی که کتاب خریده می شود تا خوانده شود باز دو نوع مصرف داریم؛ یک نوع، مصرف کارکردی است یعنی کتاب به عنوان ابزار است؛ خواندن برای درس پاس کردن یا استفاده از منبع برای یک گزارش تحقیقی. اما گاهی خود «خواندن» مهم است. پس منظور از مطالعه همین نوع خواندن هست. یعنی فعالیتی که متعلق به اوقات فراغت فرد محسوب می شود و وی با اختیار، داوطلبانه و از روی لذت و خوشی آن را برای خود برگزیده است. یعنی مطالعه ای که از روی شوق و اشتیاق و با رغبت همراه است. در فرایند خواندن فرد درگیر متن می شود و نوعی همدلی و وابستگی بین خواننده و اثر ایجاد می شود. درک یک موقعیت و ایجاد فضای ذهنی در خواننده، جز با خواندن شکل نمی گیرد. پس بنابراین اطلاعات جسته و گریخته کسب کردن علم نیست و سبب تولید دانش نمی شود، اساساً خواندن فرایندی گرم و پویاست و یک بسته است که دارای انسجام است و در فرد یک دنیایی را ایجاد می کند. پس علم، خواندن است به همراه حواشی آن، یعنی به صورت انقطاعی و درسی خواندن، علم و دانش به بار نمی آورد.
سنجش و میزان مطالعه
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات اظهار داشت، آمارها در ایران در ارتباط با سنجش و میزان مطالعه در کشور بسیار متفاوت است و نمی توان به ارقام و آمار تکیه و اعتماد کرد. آمار درستی از وضعیت مطالعه و خواندن در ایران وجود ندارد. یکی از دلایل، سنجش غلط میزان مطالعه است. میزان مطالعه در دنیا معمولا بر اساس time use بدست می آید. در این ایران استحصال میزان مطالعه برآوردی است و از منطق پیروی نمی کند. آمارهای متفاوت و متناقضی که در کشور و در ارتباط با میزان و سرانه مطالعه وجود دارد، با وضعیت چاپ و نشر در کشور همخوانی و قرابت ندارد. داده سازی ها و شاخص سازی ها با واقعیت تطبیق ندارد. بنابراین داده ها و وضعیت مطالعه در ایران با توجه به آمارها و اعدادی که وجود دارد، به مراتب وضعیت بدتر و نگران کننده تری دارد. 
ارتباط مطالعه و خواندن با شبکه های مجازی
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در ادامه به ارتباط بین خواندن و شبکه های اجتماعی مجازی پرداخت. وی معتقد است، در کشور ما در برخورد با پدیده هایی که از غرب وارد شده است، بیشترین شعارها را سر داده ایم و معمولا هم با منحط ترین صورت آن مواجه شدیم. سرمایه داری را نفع کرده ایم اما افراطی ترین و منحط ترین شکل سرمایه داری یعنی دلالی در ایران رواج دارد. برای مثال امکان تشخیص اصل بودن محصولات شرکت های سونی یا سامسونگ و ال جی در ایران به دلیل نداشتن گارانتی و نمایندگی و خدمات و ... وجود ندارد. همین وضعیت در کشور ما در مورد رسانه ها وجود دارد. رسانه هایی که ما بتوانیم از طریق استفاده از آنها خودمان را به جهان بشناسانیم و از آن بهره مند گردیم، را نداریم. برای مثال از شبکه های تیوتر، فیسبوک، گوگل پلاس و ... نمی توانیم تعامل موثر و پایدار داشته باشیم. بنابراین ما از مضار چنین شبکه هایی بهره مندیم و از مزایای آن محروم هستیم.
دکتر جوادی یگانه بیان داشت که پدیده تلگرام چون در جامعه ما رواج زیادی دارد، مثال خوبی است تا از طریق آن بتوانیم شبکه های مجازی را تحلیل کنیم. طبق آمارها و برآوردها بیش از 20 میلیون کاربر و عضو در تلگرام وجود دارد. وی از شبکه تلگرام، تعبیر «همهمه و شایعه» را دارد؛ چون اساساً شبکه ای است که ما نمی دانیم متعلق به چه کسی هست. هر کس می تواند برای خود یک کانال درست کند. در این شبکه ها و کانال مشخص نیست چه افرادی وجود دارند، چه کسانی و توسط چه کسی کنترل می شود. بنابراین بیش از 20 میلیون نفر در ایران از پدیده ای استفاده می کند که ما اطلاعات چندانی از آن نداریم و برای ما مجهول است. این شبکه می توانست به عنوان یکی از منابع مهم رفتارشناسی جامعه ایرانی تبدیل شود، اما به هیچ بخشی از این شبکه اجتماعی موبایل محور دسترسی وجود ندارد. کپی کردن در اپلیکیشن های موبایلی، سرعت پخش اطلاعات، پخش خبرهای دروغ و ... فضای پرآشوب و همهمه ای را به جود آورده است که امکان شکلگیری گفت و گو را سلب می کند و چیز فرهیخته و با ارزشی حاصل نمی گردد و ما تصور می کنیم که به شبکه جهانی وصل هستیم و از تمام جهان اطلاع و آگاهی داریم، در حالی که غلط است. به بیان دیگر ذهن بیش از بیست میلیون ایرانی مدارم در حال شخم زدن هست و حجم اطلاعات انبوهی در طول شبانه روز وارد آن می شود. بنابراین به جای خواندن، چرخیدن، ول گشتن، صرف کردن بیهوده وقت را در این فضا و شبکه ها پیش گرفته ایم.
وی ادامه داد که شبکه های اجتماعی مجازی کارکرد خوب هم دارد و آن به گروه های کوچک، خانوادگی، دوستی، خویشاوندی و با هدف مشخص راجع است و فضایی برای بحث و گفت و گو با این مشخصات است. اما اینکه این شبکه ها و از جمله تلگرام به منبع اصلی اطلاع رسانی تبدیل شده است، نشان می دهد که فضای رسمی اطلاع رسانی ما دچار مشکل است و سیستم خبری ما ناقص و غیرقابل اعتماد است و بر مبنای نیاز و خواست مردم نمی باشد.
در پایان دکتر جوادی یگانه خاطرنشان کرد؛ برگشتن به زندگی قبلی، برگشتن به با هم بودن می تواند راهی باشد تا از این فضای به شدت آشفته و خطرناک و نگران کننده شبکه های اجتماعی خارج شویم و اگر مجال و فرصتی باقی ماند، جایگاهی هم برای کتاب و خواندن اختصاص دهیم.