به گزارش روابط عمومی ایسپا، ششمین نشست از سلسله نشست های عصر گفت و گو با موضوع «مولفه های موثر بر افکار عمومی مردم ایران در انتخابات» در تاریخ 3 بهمن 1394 در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با حضور دکتر امیر محبیان، استاد دانشگاه، روزنامه نگار و سیاستمدار برگزار شد. در این نشست که در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری برگزار گردید، دکتر محبیان بحث انتخابات و مؤلفه های موثر بر افکار عمومی در جامعه ایرانی را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
مفهوم انتخابات و رفتار انتخاباتی
وی ابتدا مفهوم انتخابات و رفتار انتخاباتی را تشریح نمود. انتخابات یک رفتار سیاسی است که مرتبه ای از مشارکت سیاسی تلقی می شود. انتخابات بیانگر انتظارات و گرایشات اکثریت مردم در موضوعات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. انتخابات یک شاخص است که بیانگر گرایش ها و نگرش های مردم و مطالباتی که در حوزه های مختلف دارند. اما رفتار انتخاباتی، رفتارهایی که یک فرد از خود بروز می دهد و در پای صندوق رأی نتیجه ساز می شود. به بیان دیگر وی در انتخابات موثر است.
عضو هیات علمی دانشگاه بیان کرد، اولین کسی که در مورد رفتار انتخاباتی کار کرد؛ «آندره زیگفرید» فرانسوی در کتاب «روح ملت ها» است. وی بین جنگ جهانی اول و دوم به تحلیل رفتار انتخاباتی مردم فرانسه پرداخته است. اما معروف ترین اثری که در ارتباط با تحلیل رفتار انتخاباتی صورت گرفته است مربوط به دانشگاه میشیگان می شود. دانشگاه میشیگان در دهه 1960 کتابی را به عنوان American Voter  منتشر کرد که اثری جدی در این زمینه به شمار می رود.
مدل های تحلیل رفتار انتخاباتی
دکتر محبیان اشاره کرد که سه مدل برای تحلیل رفتار انتخاباتی در دنیا وجود دارد: مدل جامعه شناختی؛ این مدل فرض را بر این می گیرد که رأی دهندگان گرایش سیاسی ثابتی دارند که ریشه در خانواده فرد، محیط شغلی، و محیط فرهنگی وی دارد. البته متغیرهای دیگری از جمله اقتصاد، مذهب، نوع شغل، تحصیلات، سن، محل سکونت، نژاد و ... بر آن تاثیرگذارند. مدل روانی- سیاسی؛ این مدل بیشتر روی انگیزه های شخصی و فردی تاکید دارد و معتقد است فرد بر حسب تعلقات سیاسی که دارد، به سراغ انتخابات می رود. دو نظریه در مود کنترل رفتار فرد از نگاه روانی- سیاسی وجود دارد؛ یک اینکه، انسان را یک بسته در نظر بگیریم که از یک طرف داده به آن می دهیم و از طرف دیگر خروجی، رفتار فرد خواهد بود. این مدل قدیمی و کلاسیک کنترل رفتار است. این مدل فرض را بر این می گیرد با کنترل اطلاعات ما می توانیم فرد را کنترل کنیم. از تقریبا 50 سال پیش این مدل مورد چالش قرار گرفت و به تدریج منسوخ شد. حکمرانی و کنترل رفتار، دیگر به معنای کنترل اطلاعات نیست. علت این است که افراد فقط بر اساس دیتا و اطلاعات عمل نمی کنند، بلکه برداشت های متفاوتی از یک واقعه و حادثه دارند. پس دیتا ثابت است اما زمانی که وارد مغز ما می شود، برداشت ها و نگرش های متفاوتی را رقم می زند. بر اساس علایق، سلایق، خاطرات، زمینه ها، تاریخ و ...، برداشت ها متفاوتی از یک حادثه یا یک واقعه داریم. این مدل فرض را بر این می گیرد که برای کنترل مردم باید بذری را در مغز آنها کاشت. یک بذر یا یک ایده در ذهن افراد کاشته می شود با پرورش تبدیل به یک درخت می شود که همان نگرش و رفتار افراد را شکل می دهد. پس یک فرض اساسی مدل دوم این است که چیزی به نام واقعیت وجود ندارد، آنچه هست برداشت ما از واقعیت است. یک فرض دیگر این مدل این است که مردم احساسی تصمیم می گیرند، اما با عقلانیت برای آن دلیل می آورند و آن را توجیه می کنند. مدل آرمانی- عقلانی: منظور از آرمانی؛ جنبه ایدئولوژیک مدنظر هست و جنیه عقلانی، بحث انتخاب عقلانی پیش می آید؛ یعنی افراد به فرد یا حزبی رأی خواهند داد که بیشترین نفع را برای آنها داشته باشد. این مدل بیشتر در غرب مطرح بوده است.
دبیر کل حزب نواندیشان اسلامی، در ادامه به عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی فرد اشاره کرد؛ حوزه جغرافیایی محل سکونت، عضویت در گروه اجتماعی، خانواده، عضویت در گروه ها و گرایشات قومی، وابستگی های حزبی و جناحی، ویژگی های روانی و شخصیتی فرد (تیپ های شخصیتی)، تبلیغات و وسایل ارتباط جمعی، اعتماد به مراجع فکری و اعتقادی، تحولات جمعیتی (جوانی یا کهنسالی جمعیت)، افزایش نسبت شهرنشینی، رشد شبکه های اجتماعی مجازی و ... از جمله عوامل مؤثر هستند.
تفاوت های جامعه ایرانی با جوامع دیگر در رفتارهای انتخاباتی
دکتر محبیان تفاوت جامعه ایرانی با جوامع دیگر را در رفتارهای سیاسی و انتخاباتی شامل این موارد می داند:
اول: تجربه نشان داده است که ایرانی ها معمولا برای انتخاب فرد مورد نظر، لحظه آخر تصمیم می گیرند. تقیه و پنهان کاری از ویژگی ها و خصوصیات ایرانی ها در انتخابات است که این خود ریشه در بحث های زمینه ای و تاریخی متفاوتی دارد.
دوم: رأی سلبی؛ بدین معنا که ایرانی ها به دلیل رغبت به فرد یا حزب خاصی رأی نمی دهند، بلکه ترس از روی کارآمدن فرد یا حزب دیگر باعث رأی دادن به فرد خاصی می شود. بنابراین افراد از ترس اینکه فرد خاصی انتخاب نشود، به فرد دیگری رأی می دهند.
سوم: نقش دین و مذهب در رفتار سیاسی و انتخاباتی مردم پررنگ است. این در میان توده های مردم به مراتب قوی تر است. بنابراین دین گرایی یکی از فاکتورهای مهم انتخاباتی است.
چهارم: یک رویکرد جنبشی در انتخابات ایران به خصوص در انتخابات ریاست جمهوری وجود دارد. بدین معنا که سونامی های رای در انتخابات شکل می گیرد.
نتیجه گیری
در آخر عضو هیات علمی دانشگاه به جمع بندی مطالب پرداخت و خاطرنشان کرد؛ نمی توان رفتار انتخاباتی مردم ایران را تک بعدی دید و تحلیل کرد. رفتارها تابع زمان و مکان و خصوصیات هر مقطع هست. بنابراین در تحلیل رفتار انتخاباتی باید از همه فاکتورهای روانی، سیاسی، اعتقادی، جامعه شناختی و ... استفاده کرد. از سوی دیگر روحیات ایرانی(خلقیات ایرانی) در رای دادن افراد و جامعه ایرانی موثر است. خصوصیات و خلقیاتی نظیر فردگرایی، مظلوم گرایی، روحیه شکاکیت در انتخابات تاثیر دارند.
در ادامه وی بیان کرد؛ علاوه بر این در شهرهای بزرگ لیست های انتخاباتی تاثیرگذارند، چون میل به اعتماد و عدم گرایش به بررسی شخصی وجود دارد. یعنی مردم معمولا میل دارند، به لیست ها و افراد شاخص اعتماد کنند و افرادی که از سوی آنها معرفی شوند را مورد قبول داشته باشند. همچنین کمال گرایی، ایده آل گرایی و ایدئولوژی محوری از دیگر فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در رفتارهای انتخاباتی مردم ایران است. هر کس شعار بزرگ تر دهد، آدم مهمتری به نظر می رسد. این ناشی از عدم توسعه یافتگی و ضعف ساختار حزبی در ایران است که باعث می شود فرد در قبال رفتار خود مسئولیت پذیر و پاسخگو نباشد و برخورد برنامه محور نداشته باشد.