به گزارش روابط عمومی ایسپا، پنجمین نشست از سلسله نشست ها عصر- گفت و گو با حضور مهندس عباس عبدی محقق و پژوهشگر اجتماعی و سیاسی در تاریخ 1394/10/28 با عنوان «افکار عمومی جامعه ایرانی در آستانه انتخابات» در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) برگزار گردید. در این نشست عبدی به تبیین و تحلیل ماهیت افکار عمومی در جامعه ایران و رابطه آن با سیاست و انتخابات پرداخت.
مفهوم و ماهیت افکار عمومی
عبدی در ابتدای نشست به بررسی مفهوم «افکار عمومی» پرداخت. وی افکار عمومی را به معنای فکر کردن یکسان در مورد مسائل و موضوعات خاص نمی داند. هر فرد بسته به نوع جامعه ای که در آن قرار دارد، کانال های ارتباطی و ... افکار متفاوتی دارد. در بحث افکار عمومی دیدگاه های مختلف در مورد یک موضوع خاص مهم است. بنابراین لزومی ندارد همه افراد در مورد موضوعی خاص، یکسان فکر کنند. نکته مهم دیگر این است که در افکار عمومی باید به عمق و جزئیات افکار توجه کنیم و بیشتر سراغ موضوعاتی رویم که از طریق خرد جمعی قابل لمس و دست یافتن نباشد.
اهمیت افکار عمومی
مهندس عبدی در ادامه اشاره کرد که سه دلایل وجود دارد اهمیت افکار عمومی را مشخص می کند: اول دموکراسی و جامعه آزاد؛ به میزانی که دموکراسی بیشتر باشد، افکار عمومی هم با سرعت بیشتری شکل می گیرد. دوم فردیت؛ که با افکار عمومی رابطه مستقیم دارد. و سوم رسانه؛ هرچه رسانه در دسترس تر باشد، ارتباطات گسترده تر شوند، افکار عمومی بهتر شکل می گیرد و اهمیت آن افکار هم به مراتب بیشتر است. این پژوهشگر وضعیت جامعه ایرانی از حیث وجود سه عنصر مذکور را اینگونه تحلیل می کند که جامعه ایرانی به درجه ای از دموکراسی و فردیت دست یافته است اما در حوزه رسانه ها با مشکلات جدی مواجه است. وی مهمترین تفاوت جامعه ایران با جوامع توسعه یافته را در حوزه رسانه می داند. رسانه در ایران وضعیت نیمه انحصاری دارد (دوقطبی).
پژوهشگر حوزه اجتماعی معتقد است اگر چه رسانه در کشور حالت انحصاری دارد، اما بعد از دهه 80 و به خصوص در دهه 90 انحصار آن توسط ماهواره، اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی شکسته شده است. البته این شکسته شدن را حسن نمی داند؛ چون ماهواره را تا حدی و اینترنت را در حد زیادی غیر مسئول می داند که فراتر از قانون عمل کرده و مسئولیت و پاسخگویی هم ندارند. این ویژگی رسانه در ایران، تخریب گر افکار عمومی است و شکل گیری جامعه مدنی را به تعویق می اندازد. در واقع پاسخگو و مسئول نبودن رسانه ها، آفت افکار عمومی است.


ساختار شکل گیری افکار عمومی در حوزه سیاست
عبدی خاطر نشان کرد جامعه به طور کلی از سه گروه تشکیل شده است. گروه نخبگان سیاسی، گروه نخبگان مدنی و مردم عادی. در جامعه سالم و دموکرات این سه ضلع، محور رسانه باهم تعامل دارند و مرتبط هستند. اما در ایران فضای به گونه ای رقم می خورد که ارتباط و تعامل هم در بین گروها و درون گروه ها دچار نقص و مشکل است. نخبگان سیاسی با نخبگان مدنی و مردم روابط و تعامل سالم و سازنده ندارند و به علاوه هر ضلع درون خودش هم دچار مساله است. این مشکل و نقص به خصوص در میان نخبگان مدنی به دلیل ضعف نهادی و نداشتن رسانه بیشتر است. چنین ارتباط ناقصی بین گروه های مختلف به افکار عمومی محکم و استوار منجر نمی شود و تفکرات قالبی بر آن مسلط می شوند. بنابراین افکار عمومی ناپایدار، غیر مرتبط تولید می شوند که از یک منبع عمیق تولید کنندگی، تغذیه نمی شوند.
نگرش به انتخابات در جامعه ایرانی
وی در ادامه با توجه به یافته ها و نتایج پژوهش ها و نظرسنجی های ایسپا بیان کرد، در ایران نهاد انتخابات مورد پذیرش تعداد قابل توجهی از مردم است. وی گفت: حتی اگر نهاد برآمده از انتخابات از نظر مردم کارایی لازم را نداشته باشد افکار عمومی خود انتخابات را موثر می‌داند. این پژوهشگر و محقق اجتماعی همچنین در رابطه با این پرسش که آیا افکار عمومی به درستی و اعتبار آراء خوانده شده اعتقاد دارند گفت: معتقد نیستم که همه دراین مورد اتفاق نظر داشته باشند. چون وقتی فرایند انتخابات به شدت دو قطبی می‌شود گاهی شاید شاهد رفتارهای معکوس نیز در انتخابات باشیم. وی همچنین در مورد این که افکار عمومی، نهاد برآمده از انتخابات را دارای کارایی می‌دانند یا خیر گفت: در این رابطه با قاطعیت کمتری می توان پاسخ مثبت و یا منفی داد چرا که موضوع موفقیت و کارآمدی یک نهاد نسبی است.
وی به نظرسنجی‌های انجام شده در مورد میزان مشارکت مردم در انتخابات این دوره مجلس اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد رغبت برای شرکت در انتخابات بالاتر از گذشته است و اعتماد بیشتری به وجود آمده است البته این موضوع تا قبل از بحث رد صلاحیت‌ها بوده است. و به نظر من موضوع رد صلاحیت‌ها اثرات منفی خواهد داشت. عبدی در رابطه با علل بالارفتن میزان مشارکت برای این دوره توضیح داد: از جمله دلایل آن ضعیف شدن نظریه توطئه، از بین رفتن الگوی قالبی و اوضاع منطقه است که مردم را محتاط کرده چرا که روشهای مدنی را از روشهای دیگر بهتر می دانند.
وی همچنین با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد این دوره از انتخابات خبرگان با دوره‌های گذشته متفاوت باشد و کمی رقابتی تر شده گفت: هر چند میزان اعلام مشارکت برای حضور در انتخابات خبرگان کمتر از مجلس ابراز شده است اما در کل این دوره از انتخابات خبرگان رقابتی ‌تر و مشارکت بیشتر خواهد بود.