«نظرسنجی» از رایج ترین ابزارهای سنجش افکار عمومی به منظور اطلاع از نظرات و خواسته های اکثریت مردم نسبت به موضوعات مختلف شمرده می شود.

به گزارش سرویس پژوهشی ایسنا، مطالعه افکار عمومی و انجام نظرسنجی ها در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های خرد و کلان نقش مهم و ویژه ای دارد. در «مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران» (ایسپا) نیز بیش از یک دهه است که نظرسنجی ها انجام می شود ولی اینکه نتایج به دست آمده تا چه حد با نظر واقعی مردم، مطابقت و نزدیکی دارد، اهمیت بسیاری دارد.

بر همین اساس، گفت‌وگویی با فاطمه فلاح، معاون اجرایی «ایسپا» در خصوص نحوه گردآوری اطلاعات انجام شده است.

در ابتدا در خصوص عملیات اجرایی نظرسنجی ها و اهمیت آن توضیحاتی را به اختصار بفرمایید!

گردآوری اطلاعات یکی از مراحل با اهمیت و تاثیرگذار در تحقیقات پیمایشی است. در برخی مواقع هزینه های زیادی برای انجام برخی طرح‌ها می شود و بودجه های قابل توجهی اختصاص داده می شود. مهم تر از آن، براساس اطلاعات گردآوری شده، نتیجه گیری و در صورت لزوم تصمیم گیری و برنامه ریزی‌های مهم و گاهی کلان صورت می‌گیرد و لذا به دست آوردن نتایج نزدیک به واقعیت و صحت و دقت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان نمونه براساس گزارش به دست آمده از ابتدای سال 94 تاکنون به پشتوانه شعب استانی در ایسپا، نزدیک به صد هزار پرسشنامه تکمیل شده است که به نوبه خود عدد قابل توجهی است. این در حالی است که در زمان های نزدیک به انتخابات که به نظرسنجی ها اقبال و توجه بیشتری می شود تعداد نظرسنجی ها بیشتر هم می شود. لذا توجه به صحت و سقم اطلاعات جمع آوری شده اهمیت زیادی دارد و توجه ویژه تری را می طلبد.

در مرکز افکارسنجی که بیش از یک دهه تجربه اجرای نظرسنجی در سطح ملی را دارد، همیشه توجه و حساسیت نسبت به بخش عملیات اجرایی و جمع آوری اطلاعات وجود داشته است. به ویژه که تجارب ارزشمندی در خصوص روش‌های مختلف جمع آوری اطلاعات دارد.

در حال حاضر در ایسپا برای گردآوری اطلاعات از چه روشی استفاده می شود؟

ما در ایسپا برای انجام نظرسنجی ها به فراخور شرایط طرح از جمله موضوع طرح، جامعه آماری، حجم سوالات و مباحث مالی و زمانی و مواردی از این قبیل از روش های مختلفی برای گردآوری اطلاعات استفاده می کنیم.

پیشتر در ایسپا مراجعه حضوری به منازل از روش‌های رایج و متداول بوده است. اینکه مناطق بیست و دوگانه شهری به حوزه و بلوک‌هایی تقسیم شوند و پرسشگران با مراجعه به این بلوک‌ها و با شمارش زنگ‌ها و به دست آوردن عدد فاصله، به انتخاب نمونه از خانوارهای ساکن در آن بلوک بپردازند، روش مراجعه حضوری به در منازل ایسپا بوده است که با بررسی بیشتر و به ویژه بعد از یک سری اتفاقات و پیش آمدن مسائل اجتماعی با افزایش حساسیت‌ها و محافظه کاری در ارائه پاسخ ها در این روش مواجه شدیم. تا جایی که بررسی داده‌های جمع آوری شده در این گونه طرح‌ها، کارشناسان ایسپا را به این جمع بندی رساند که مراجعه حضوری به منازل برای انجام پیمایش‌های با موضوعات حساس و به ویژه سیاسی امکان جمع آوری اطلاعات واقعی را فراهم نمی کند و پاسخ‌ها از میزان محافظه کاری بالایی همراه است. بر همین اساس مرکز به سمت روش حضور پرسشگر در معابر و میادین پرتردد و تکمیل پرسشنامه از رهگذران در طرح‌های حساس با رعایت اصول دقیق و علمی حرکت کرد. از طرف دیگر با اعلام نتایج نظرسنجی‌های تلفنی انجام شده از سوی مراکز معتبر خارجی از جمله گالوپ،‌ای پز و ... ، وسوسه اجرای تلفنی را در مراکز نظرسنجی داخلی از جمله مرکز افکارسنجی ایسپا نیز به وجود آمد؛ لذا در برخی طرح‌ها در صورت فراهم بودن امکانات، روش تلفنی برای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار می گرفت. همچنین روش الکترونیکی نیز با توجه به پوشش فراگیر اینترنت بیش از گذشته مطرح است هرچند که در خصوص برخی موارد از جمله تعمیم پذیر بودن جای سوال است. اما تجربه انجام این روش نیز البته بسیار کمتر از سه روش مذکور، در مرکز وجود دارد. در مجموع می توان گفت مرکز در هریک از روش های جمع آوری اطلاعات تجربه به دست آورده است.

از میان روش های ذکر شده کدام روش بهتر است؟

اینکه با اطمینان بخواهیم بگوییم کدام روش دقیق تر و مناسب تر است کلا اشتباه است چرا که هریک از روش های گردآوری از جمله مراجعه حضوری به در منازل، معابر و میادین و تلفنی هریک دارای مزایا و معایبی است و به اقتضای شرایط هر طرح می توان یکی از آنها را انتخاب کرد.

از سویی برای دستیابی به مزایا و معایب هر یک از روش ها با اتکا به تجربیات اجرای پیمایش‌های بسیار با موضوعات مختلف و در شرایط گوناگون، مرکز تصمیم به اعتبارسنجی روش‌های مختلف گرفت. بدین صورت که مقرر شد این سه روش ( مراجعه به در منازل، معابر و میادین و تلفنی ) به صورت همزمان در یک منطقه تهران تا حد امکان با کنترل شرایط و عوامل تاثیر گذار اجرا شود و در نهایت داده‌های به دست آمده با یکدیگر مقایسه شوند.

آیا می توان براساس نتایج به دست آمده روش خاصی را به عنوان بهترین روش معرفی کرد؟

اینکه مشخصا براساس داده‌ها و نتایج به دست آمده بتوانیم بگوییم فلان روش جمع آوری اطلاعات بهترین روش است و یا روش دیگر روش اشتباهی است، مورد نظر نبوده و به هیچ عنوان به دنبال بهترین و بدترین و اینکه بخواهیم روشی را به عنوان روش برتر و دائمی انتخاب کنیم یا روشی را به کلی نقد کنیم و کنار بگذاریم، نبوده ایم. بلکه در این مطالعه و مقایسه بیشتر هدف دستیابی به نوع خطای هر روش و راه های پوشش دهی آن بوده است. اینکه هر روش برای چه طرح و با چه شرایطی بهتر است و اینکه چطور می‌توانیم خطاهای هر روش را پوشش دهیم. این مطالعه در دو موج در دو سال متوالی انجام شد و با توجه به اینکه انجام گردآوری اطلاعات به صورت الکترونیکی و آنلاین نیز از برنامه های ایسپا می باشد در موج دوم روش الکترونیکی را نیز برای مقایسه و واکاوی و بررسی طرق مختلف در موج دوم اضافه کردیم.

به نظر می‌رسد نتایج جالب توجهی که از این بررسی و پژوهش به دست آمده به ما کمک می کند تا برای هر نظرسنجی مناسب ترین و دقیق ترین روش پرسشگری را پیشنهاد کنیم و تا حد امکان اطلاعات به دست آمده را به واقعیت موجود نزدیک و امکان شناخت دقیق و علمی موضوع مورد مطالعه در هر پژوهش و نظرسنجی فراهم شود.