رشد روز افزون جمعیت در جوامع بشری به همراه رشد شهرنشینی و توسعه صنعت و فناوری، تحولاتی را در حوزه محیط زیست در پی داشته است. این دگردیسی، مسائل و معضلاتی را در حوزه محیط زیست موجب شده است که برای تقلیل آسیب‌های آن در راستای تقویت و تداوم فرایند توسعه پایدار، توجه به امر پژوهش و نظرسنجی و نگرش‌سنجی، می‌تواند گامی هر چند اندک در این مسیر بردارد و روزنه‌های مقابله با بحران‌های زیست محیطی را در اختیار سیاستگذاران اجتماعی و زیست محیطی قرار دهد. مرکز افکارسنجی جهاددانشگاهی از جمله مراکزی است که بیش از یک دهه در حوزه نظرسنجی فعالیت می‌کند و به رصد افکار عمومی در موضوعات مختلف جامعه می‌پردازد. در همین زمینه گفتگویی با معصوم آقازاده، عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی و مدیر گروه مطالعات اجتماعی ایسپا انجام شده است تا اقدامات نظرسنجی ایسپا را در حوزه مسائل زیست محیطی توضیح دهد.

با توجه به سابقه چند ساله ایسپا در حوزه نظرسنجی، بفرمائید که ایسپا غالباً چه سیاستی را در پرداختن به مسائل روز جامعه و دنیا در حوزه‌های مختلف از جمله مسائل اجتماعی و زیست محیطی در پیش می‌گیرد؟

با توجه به رسالت ایسپا از بدو تأسیس مبنی بر تولید داده‌های مربوط به مسائل مختلف جامعه به منظور کمک به نظام تصمیم‌گیری در کشور، تا کنون نیز تلاش ایسپا بر آن بوده است تا مسائلی که مبتلا به جامعه ایران و حتی جامعه جهانی است را از نظر اقشار مختلف مردم مورد مطالعه قرار دهد. مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از جمله موضوعاتی بوده که همیشه در برنامه‌های پژوهشی ایسپا مورد توجه بوده است و در حال حاضر نیز بر حسب اقتضائات موضوعی، ایسپا اقدام به نظرسنجی می‌کند که اتفاقا در چند سال اخیر موضوعات مرتبط با محیط زیست نیز به عنوان یکی از دغدغه‌های امروز کشور و جامعه بین‌المللی، جزء محورهای مورد سنجش سالانه در نظرسنجی‌های ایسپا قرار گرفته است.

ایسپا چه محورهایی را پیرامون مسائل مربوط به محیط زیست انجام داده است؟

محورهای مهمی را در دو سه سال اخیر مطالعه کردیم که یافته‌های قابل توجهی را در اختیار ما می‌گذارد از جمله سنجش مسائل زیست­محیطی کشور از نظر مردم، مطالعه مهمترین علت مسائل مربوط به محیط زیست (مثل آلودگی هوا، ریزگردها، خشک شدن دریاچه ارومیه، کم‌آبی و …..) ، استرس‌زا بودن آلودگی‌های صوتی و شهری، آلودگی هوا و …

خوب، مشخص است که موضوعات خیلی مهمی را هم مطالعه کردید، اگر به داده‌های این نظرسنجی‌هاتون هم اشاره کنید خیلی ممنون می‌شویم.

بلی ما در سال 1392، عوامل ایجاد فشار روانی در حوزه مسائل زیست­محیطی و آلودگی شهرها را در کل کشور مطالعه کردیم که نیمی از شهروندان گفته بودند میزان فشار روانی آلودگی صوتی بر ما زیاد است که در این خصوص، کلان شهر تهران وضعیت نابسامان‌تری دارد به طوری که حدود 71 درصد تهرانی‌ها فشار روانی آلودگی صوتی را به میزان بالایی اظهار کرده‌ بودند و از این حیث خیلی ناراضی هستند. در خصوص آلودگی هوا نیز، حدود 53 درصد مردم ایران گفته‌اند آلودگی هوا در سطح شهرها به میزان بالایی زمینه فشار و استرس را برای آنها فراهم کرده است که این نسبت برای شهروندان تهرانی حدود 70 درصد بوده است. داده‌های مربوط به ترافیک و شلوغی نیز نزدیک به داده‌های اشاره شده هست اما میزان استرس‌زا بودن ترافیک و شلوغی در شهر تهران در مقایسه با سایر مسائل زیست محیطی بیشتر است.

در نظرسنجی دیگری که اواخر سال 93 انجام شده است مردم ایران، آلودگی هوا، کم آبی و خشکسالی، و ریزگردها و گرد و غبار را به عنوان سه مسئله مهم زیست محیطی کشور قلمداد کرده‌اند و در اشاره به مهمترین علت اصلی مسائل محیط زیستی، مدیریت نامناسب دولت، عدم رعایت برخی مسائل توسط مردم و شرایط اقلیمی و آب و هوایی را به عنوان سه علت کلیدی مطرح کرده‌اند.

علاوه بر طرح‌های فوق، ما در جامعه دانشجویی نیز طرحی را تحت عنوان «سبک زندگی دانشجویان کشور» انجام دادیم که یکی از 7 محور طرح مزبور، اهتمام به حفظ محیط زیست و توسعه منابع طبیعی بود. طبق یافته‌ها، میزان اهتمام حدود 75 درصد دانشجویان به حفظ محیط زیست و توسعه منابع طبیعی در حد متوسط و این میزان در بین 19 درصد آنها در حد زیاد بوده است که میانگین این شاخص از 100 حدود 56 بدست آمده است و امیدواریم که در آینده شاهد اهتمام بیشتری از طرف اقشار مختلف مردم در حفظ محیط زیست باشیم. به عنوان مثال در یکی از سؤالات این بخش سؤالی در خصوص تقید دانشجویان به تفکیک زباله­های خشک و تر پرسیده شد که در این رابطه میزان تقید حدود 40 درصد پاسخگویان کم، 32 درصد زیاد و 27 درصد متوسط بوده است. در همین نظرسنجی سؤالی در خصوص پیگیری اخبار مربوط به گونه­های کمیاب جانوری و گیاهی پرسیده شد که فقط 16 درصد این اخبار را به میزان زیاد پیگیری می­کردند. 69 درصد پاسخگویان با این جمله که «انسان حق دارد محیط طبیعی را طبق نیاز خودش دستکاری کند» مخالفت کرده­اند.

آیا تا الان از ارگان‌های متولی محیط زیست سفارش پروژه‌ای که مرتبط با مسائل زیست محیطی باشد را نداشتید؟

بلی ما با توجه به محدودیت‌هایی که داریم در حد یک محور این قبیل کارها را ادامه می‌دهیم امیدواریم با انتشار این یافته‌ها و نیز با توجه به ابلاغیه سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست توسط مقام معظم رهبری، ارگان‌های متولی‌ای چون سازمان حفاظت محیط زیست بیش از پیش در برنامه‌ریزی‌های خود به افکار عمومی توجه کنند. با این حال، در سال گذشته خوشبختانه ایسپا پروژه‌ی بزرگی را تحت عنوان «سنجش آگاهی مردم در خصوص جنگل‌های هیرکانی» به عنوان یکی از فازهای پروژه مدیریت چند منظوره جنگل‌های هیرکانی با همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و نیز برنامه عمران سازمان ملل متحد تحت نظارت و راهنمایی مشاوران داخلی و خارجی کارفرما و ناظران داخلی ایسپا، به منظور حفظ تنوع زیستی در پهنه جنگل‌های هیرکانی و تغییر مدیریت واحد به مدیریت چندمنظوره انجام داده است. این پروژه در سه استان گیلان، مازندران و گلستان در چند فاز انجام شده است.

خروجی این پروژه، مدیرت یکپارچه جنگلداری اجتماعی می‌باشد و چون مردم یکی از ذینفعان اصلی و گروه‌های هدف آن می‌باشد سنجش آگاهی آن‌ها در خصوص جنگل‌های خزری (هیرکانی) در این پروژه با اهدافی از جمله تنوع زیستی در جنگل، اهمیت جنگل‌ها از حیث زیست محیطی و اقتصادی، عوامل تخریبی جنگل‌ها، تأثیر جنگل‌ها بر زندگی مردم، نحوه تعامل با جنگل و … مورد بررسی قرار گرفته است.

بسیار خوب، ممنون از زحمات شما و سایر همکاران جهادگر در ایسپا، در پایان اگر نکته‌ای هست بفرمائید؟

به هر حال حفظ طبیعت و منابع طبیعی، یکی از رسالت‌های مهم هر انسان هست که امیدواریم همه و همه در این مسیر همیشه کوشا باشیم و مسلما مشارکت مردمی و همه جانبه، می‌تواند به عنوان یک راهبرد توسعه مورد توجه قرار گیرد. بها دادن به مردم و مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌های مربوط به توسعه و بهره‌برداری از منابع سرزمینی، استراتژی مناسبی برای مدیریت محیط زیست می‌تواند باشد چون در خصوص منابع طبیعی هم وارد کردن مردم محلی درون فرایند، یکی از موثرترین وسیله‌ها توسط صاحبنظران مطرح شده است.