شیوع بیماری کووید ۱۹ دنیا را با یک بحران کم‌سابقه مواجه کرد، ویژگی‌های منحصر به‌فرد ویروس کرونا، یعنی سرعت و سهولت انتقال آن، دولت‌ها را غافلگیر و از قدرت کنترل بحران ناتوان ساخت و دنیا شاهد طیف وسیعی از عملکرد دولت‌ها در مدیریت بحران بود. در ایران از یک سو ساختار نظام سیاسی، مشکلات و محدودیت‌های داخلی و خارجی، ضعف بنیه اقتصادی، موانع زیرساختی و عدم واکنش سریع به بحران موجب شد تا عملکرد دولت در مواجه با کرونا ویروس به صورت نسبی باشد به طوری‌که در برخی از زمینه قابل قبول و در برخی دیگر غیر قابل دفاع! 

کرونا نظام تصمیم‌گیری سنتی را به چالش کشید

معاون مرکز بررسی‌های استراتژیک و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در چهارمین نشست از سلسله وبینارهای پیدا و پنهان جامعه در زمان تاجداری کرونا ویروس که با محوریت دولت و کرونا توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران شعبه همدان برگزار شد، اظهار کرد: در آستانه هفدهمین ماه مواجه با چالش کرونا که بخش‌های مختلف دنیا را درگیر خود کرده هستیم و در حال حاضر، بهترین سوأل این است که بپرسیم نظام سیاست‌گذاری در ایران از نظر کیفیت و اجرای تصمیمات، در مواجهه با کرونا به چه صورتی بوده است؟

ابراهیم حاجیانی با بیان اینکه کارکرد اصلی کرونا این بود که نظام تصمیم‌گیری سنتی را به چالش کشید،تصریح کرد: کرونا یک بحران ناگهانی بود بنابراین معیار خوبی برای آمادگی و توانمندی نظام‌های حکمرانی است تا به وسیله آن به نقد نظام حکمرانی در دنیا بپردازیم.

وی ادامه داد: بر اساس مطالعات صورت گرفته، نحوه مواجه دولت‌ها با کرونا در فروکش کردن کرونا بوده به‌صورتی‌که ساختار قدرت، سطح ثروت، میزان فناوری، فرهنگ عمومی و حتی جمعیت در مسئله کرونا دخالت و سهم اساسی نداشتند و الگوی حکمرانی در این زمینه دخیل بوده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد با اشاره به اینکه تفاوت در مدیریت کرونا به تفاوت در الگو حکمرانی باز می‌گردد، مطرح کرد: نقش دولت، یگانه معیار مواجه با تبعات کروناویروس است و الگوی حکمرانی تفاوت بین کشورها را توضیح می‌دهد.

حاجیانی ادامه داد: استراتژی واحد و فراگیر از معیارهای مدیریت کرونا است که با وجود ایرادهای ساختاری می‌توانیم گواهی دهیم در ایران، استراتژی هماهنگ و فراگیر بوده و در کرونا انسجام نسبی بیشتری از سایر بحران‌ها داشتیم.

حضور متخصصین مستقل و جامعه مدنی در بحران کرونا چندان چشمگیر نیست

وی با بیان اینکه حضور متخصصین مستقل و جامعه مدنی در بحران کرونا چندان چشمگیر نیست و متخصصین بهداشتی و اپیدمیولوژیست‌ها کمتر مورد مشورت قرار گرفتند، توضیح داد: این مسئله نقطه ضعفی برای دولت است و مردم در ایران به دلیل اشکالات ساختاری و ضعف اعتماد سیاسی در اقدامات مختلف، همدل نیستند و فقدان اعتماد باعث عدم تحقق تصمیمات دولت در جامعه می‌شود و مردم نسبت به شفافیت این تدابیر با شک و تردید مواجه شدند.

معاون مرکز بررسی‌های استراتژیک و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد با اشاره به عدم توانایی در استفاده از شبکه بهداشت، گفت: از سال‌های قبل، شبکه بهداشتی قوی تدارک دیده بودیم که استقرار و گسترش خوبی در اقصی نقاط روستاها پیدا کرد اما نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کرده و رویکرد درمانی در پیش گرفتیم.

حاجیانی خاطرنشان کرد: برای ارزیابی دولت باید همه اقدامات را در کنار هم دید و در مجموع با توجه به وضعیت کشور به ویژه فشار خارجی تحریم و فشار داخلی اپوزیسیون‌ها و کمبود منابع مالی، اقدامات قابل قبولی در ایران، انجام شده است.

وی با اشاره به چالش واکسن در ایران، گفت: دولت تمام تلاشش را برای واردات انجام داد اما از طرف دیگر با سیاست کلان ممنوعیت برخی واکسن‌ها مواجه شد، بنابراین فرآیند طی شده در این زمینه، قابل دفاع است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد، خاطرنشان کرد: در زمان شیوع کروناویروس، حرکت‌های جهادی مهم بوده و نقاط ضعف دولت را تا حدودی پوشش دادو  از طرفی تفویض اختیار به استان‌ها در زمینه مدیریت کرونا تا حد قابل قبولی رخ داده است.

ایران در برخی دوره‌های کرونایی خوب و در برخی دیگر بد عمل کرده است

در ادامه وبینار عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد نیز با بیان اینکه در دوران بیماری کرونا کشورها به سه دسته تقسیم می‌شوند، گفت: دسته اول کشورهایی که با پیشروی کرونا آمار مبتلایان و بستری‌های آن‌ها افزایش می‌یابد و درگیر موج‌های مختلف پاندومی هستند، دسته دوم کشورهایی که به دلایل مختلف خیلی درگیر بیماری کرونا نشدند و آمار ابتلا در آن‌ها بسیار پایین گزارش شد.

محمد مبارکی اظهار کرد: اما کشورهای دسته سومی هم وجود دارند که در اوایل بروز بیماری کووید ۱۹ به شدت با این ویروس و بیماری درگیر بودند اما امروز تا حدودی این وضعیت را کنترل کرده و آمارها را کاهش داده‌اند.

وی با اشاره به اینکه کشور ایران از بهمن ۹۸ به‌طور غیر رسمی و از اسفندماه به‌طور رسمی با بیماری کووید ۱۹ دسته و پنجه نرم می‌کند، تصریح کرد: ایران در طی این مدت دوره‌های مختلفی را از سر گذرانده، در برخی از دوره‌ها خوب و در برخی دیگر بد عمل کرده و در مقایسه با کشورهای منطقه، آمار ایران قابل قبول نیست و تعداد مبتلایان و مرگ و میر افزایش داشته و میزان حاد بودن کرونا در ایران بالا بوده و نیازمند بررسی علمی قضیه است.

مبارکی اضافه کرد: مواجهه با بیماری کرونا را باید از دیدگاه جامعه شناختی بررسی کرد و سه هدف فرعی و یک‌هدف اصلی در بررسی این موضوع وجود دارد؛ هدف اصلی بررسی مناسباتی که بین دولت و جامعه در مواجهه با کرونا وجود دارد و نقش دولت در مواجهه با کرونا، بررسی نقش جامعه در رویارویی با کرونا و چگونگی مناسبات و ارتباطات جامعه و دولت در مواجهه با کرونا از اهداف فرعی این بررسی است.

اجرای سیاست‌های دولتی، اعتماد اجتماعی و مشارکت‌ گروه‌های اجتماعی را به دنبال دارد

عضو هیئت علمی دانشگاه یزد ناکارآمدی رهبران دولتی را ناشی از ماهیت جامعه قدرتمند دانست و افزود: البته منظور از جامعه قدرتمند در معنای مثبت آن نیست، وقتی از دولت کارآمد و اثربخش که دارای حمکرانی مطلوب است، صحبت می‌کنیم، یعنی این دولت دارای دو ویژگی‌ عاملیت و ساختار است.

مبارکی عاملیت دولت را در گرو چهار شاخصه قدرت اقتصادی، بعد نظامی، مشروعیت نظامی و کارآمدی در اجرا دانست و ادامه داد: اگر دولت در این ابعاد نمره بالایی بگیرد می‌تواند عاملیت بالایی داشته باشد و مسائل اجتماعی را کنترل کند، اما عاملیت شرط کافی نیست بلکه ساختار دولت با مسائل اجتماعی نیز بسیار مهم و تاثیرگذار است.

وی با بیان اینکه مشخصه اصلی ارتباط دولت با مسائل اجتماعی در سرمایه اجتماعی دولت نهفته است، تصریح کرد: اجرای سیاست‌های دولتی، اعتماد اجتماعی و مشارکت‌ گروه‌های اجتماعی را به دنبال دارد و اگر دولت بتواند ارتباطی افقی به جای ارتباط ارباب رعیتی، استبدادی و عمودی داشته باشد، موجب اعتماد اجتماعی در جامعه خواهد شد.

مبارکی افزود: در پس اعتماد اجتماعی؛ مشارکت گروه‌ها در فعالیت‌های اجتماعی افزایش می‌یابد و در نتیجه سرمایه اجتماعی در جامعه‌ به شاخصه‌ای مطلوب و باعث انسجام و در نتیجه منجر به همبستگی جامعه شده و به حل مسائل به‌ویژه کرونا کمک خواهد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه یزد تصریح کرد: کشور کره‌جنوبی از جمله کشورهایی بود که به دلیل مراوادات بسیار زیاد با چین از همان روزهای اول به این ویروس مبتلا شد و آمارهای بالایی را از مبتلایان و کشته‌ها داشت اما خیلی زود توانست اوضاع را کنترل کرده و آمارها را کاهش دهد و به الگویی برای سایر کشورها به خصوص اروپا تبدیل شود.

وی اضافه کرد: زمان درگیری کشور کره جنوبی با این ویروس با کشور ایران به طور تقریبی برابر بوده اما در حال حاضر پس از گذشت یک سال و نیم تعداد کل مبتلایان در ایران بیش از سه میلیون نفر و در کره جنوبی حدود ۱۶۰ هزار نفر است.

ضعف‌ها و قصور تنها یک سویه نیست

مبارکی خاطرنشان کرد: تعدا کشته‌ها در ایران ۸۸ هزار و ۸۰۰ نفر در مقابل تنها ۲۰۷۰ نفر در کره‌جنوبی گزارش شده و این آمارها و داده‌ها نشان می‌دهد کره‌جنوبی در زمینه کنترل این بیماری بسیار خوب عمل کرده است.

وی با بیان اینکه ما در دولت و جامعه ضعف‌هایی داشته‌ایم، اظهار کرد: ضعف‌ها و قصور تنها یک سویه نیست، در پیک چهارم دولت جامعه را مقصر اوضاع می‌دانست و جامعه نیز همه ضعف‌ها را از جانب دولت می‌پنداشت اما باید واقع بین بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه یزد افزود: آمدن موج پنجم کرونا در کشور نشان دهنده اوضاع نامطلوب کشور در مواجه با کرونا است و دولت با وجود تلاش‌های خود نتوانسته مسئله را مدیریت کند.

مبارکی قانون‌پذیری مردم، واکنش سریع دولت به بیماری کرونا، انجام تست کرونا به صورت رایگان و در سطح وسیع، اعلام نتایج آزمایش در کمتر از ۲۴ ساعت، طراحی سایت زنده برای شناسایی مکان‌های مورد تردد افراد مبتلا و مدیریت فضای مجازی را از جمله عوامل موفقیت کشور کره‌جنوبی در کنترل پاندومی کرونا اعلام کرد.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد در پایان یادآور شد: باید همه بدانند که خیر من در خیر دیگری است و در مورد کرونا باید ملت و دولت برخلاف آن ریشه‌های تضاد تاریخی در کنار هم حرکت کرده و بر اوضاع چیره شوند.