در گفت و گو با معاون پژوهشی ایسپا مطرح شد؛ سنجش فرهنگ سیاسی مردم ایران در راس کارهای سال 1397

به گزارش روابط عمومی ایسپا، مهدی رفیعی معاون پژوهشی مرکزافکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) محوری ترین کار سال 1396 را نظرسنجی های انتخاباتی بیان کرد و در ادامه به شرح پژوهش های انجام شده در طی سال گذشته پرداخت.

 در ابتدای سال نظرسنجی های انتخاباتی محور اصلی کار ایسپا بود. درباره این نظرسنجی ها کمی توضیح بدهید.

 همان طور که می دانید در ایسپا یک گروه مطالعاتی با عنوان «فرهنگ سیاسی و رفتار انتخاباتی» وجود دارد که یکی از کارهایی که بر عهده این گروه گذاشته شده است انجام نظرسنجی های انتخاباتی و پیش­بینی و تحلیل رفتار انتخاباتی مردم است. خوشبختانه ایسپا در این دوره توانست نظرسنجی های متعددی در این زمینه انجام دهد که حاصل انجام این نظرسنجی های متعدد پیش بینی دقیق نتایج انتخابات هم در نرخ مشارکت و هم آرای کاندیداها بود. دلیل تأکید ایسپا بر  نظرسنجی های انتخاباتی، اهمیت آن برای مردم، سیاستمداران، اصحاب رسانه و هچنین اهمیت آن برای تحکیم نقش نظرسنجی در جامعه است. نظرسنجی های انتخاباتی می تواند فضای انتخاباتی را پرشورتر کند و از این طریق به افزایش نرخ مشارکت کمک نماید. از طرفی این نظرسنجی ها هم به مسئولین برگزاری انتخابات و هم کاندیداها می­تواند کمک نماید چرا که هم عملکرد مسئولین برگزاری را از نظر مردم مورد بررسی قرار می دهد و هم عملکرد کاندیداها را. ایسپا در این دوره بلافاصله بعد از هر مناظره نظرسنجی در سطح ملی برگزار می کرد و ضمن انتشار نتایج آن خلاصه نتایج نیز به صورت گزارش های مدیریتی در اختیار مسئولین امر قرار می­گرفت. این نظرسنجی ها نشان می داد هر مناظره چقدر در افزایش یا کاهش رأی یک کاندیدا تأثیر گذاشته است و کاندیداها سعی می کردند بر اساس نتایج و بازخورد مناظره های قبلی به اصلاح نقاط ضعف خود بپردازند. اهمیت دیگر نظرسنجی های انتخاباتی که با معیارهای علمی انجام می شود این است که خط بطلانی بر نظرسنجی های اینترتی که توسط سایت های مختلف با گرایش های سیاسی مختلف انجام می شود می کشد و می تواند در فضای مشوش نظرسنجی های اینترنتی، این نظرسنجی های میدانی که به صورت علمی انجام شود واقعیت را برای همگان مشخص سازد. اما اهمیت بعدی نظرسنجی های انتخاباتی برای خود نظرسنجی است. هنوز بسیاری از مسئولین به اهمیت نظرسنجی پی نبرده اند. برخی مسئولین به نفس نظرسنجی و دخالت نظرات مردم در سیاست ها اعتقادی ندارند. اما دسته دیگری از مسئولین به نظرسنجی اعتقاد دارند اما به موسسات نظرسنجی و نتایج آن اعتماد ندارند. در واقع نظرسنجی های انتخاباتی عیار یک مؤسسه نظرسنجی را مشخص و سره را از ناسره تشخیص می دهد. این نظرسنجی ها از این رو می تواند اهمیت داشته باشد که به مسئولین این پیام را می دهد که وقتی می توان پدیده پیچیده رفتار انتخاباتی را حداقل در کوتاه مدت پیش بینی کرد حتما می توان با استفاده از این ابزار به درک درست و شناخت مطابق واقع سایر پدیده های اجتماعی و فرهنگی نیز دست پیدا کرد.

ایسپا در این دوره چند نظرسنجی انتخاباتی انجام داد و این نظرسنجی ها را به چه شیوه ای انجام می داد؟

ایسپا از حدود یک سال قبل از انتخابات تمایل مردم به مشارکت در انتخابات را در نظرسنجی های خود مورد بررسی قرار می داد. اما به طور جدی از فروردین سال 96 نظرسنجی های ویژه انتخابات را شروع کرد و اولین موج نظرسنجی در شهر تهران در 28 فروردین به صورت نظرسنجی حضوری انجام شد. در اردیبهشت ماه نیز ایسپا 5 موج نظرسنجی ملی به صورت حضوری و 6 موج نظرسنجی ملی به صورت تلفنی انجام داد.

دلیل انجام نظرسنجی به دو شیوه متفاوت چه بود؟

با توجه به اینکه صحت یا عدم صحت نتایج نظرسنجی های انتخاباتی روز بعد از برگزاری انتخابات مشخص می شود لذا می توان از این فرصت که هر چند سال یک بار برای یک موسسه نظرسنجی پیش می آید استفاده کرد و آزمون های علمی در خصوص هر کدام از روش های گردآوری اطلاعات انجام داد. ایسپا نیز فرصت را مغتنم شمرد و در این انتخابات کارهای اعتبارسنجی خود را بر روی انواع روش های گردآوری اطلاعات انجام داد. جالب است بدانید ایسپا به روش حضوری و تلفنی اکتفا نکرد و حتی روش های مبتنی بر وب و پیامک را نیز آزمون نمود.

کدام روش نظرسنجی واقعیت را بهتر نشان می­ دهد.

واقعیت این است که همچنان نظرسنجی های حضوری به شرط انجام نمونه گیری به شیوه علمی از بقیه شیوه های نظرسنجی بهتر می توانند واقعیت را نشان دهند. نتایج اعتبارسنجی های مکرر ایسپا بر روی روش های گردآوری اطلاعات نشان داده است نظرسنجی های انتخاباتی به شیوه تلفنی اگر چه می توانند فضای کلی انتخابات و روند آرا را تا حدودی مشخص نمایند اما نمی توان برای تعیین عدد نسبتاً دقیق به آن ها اکتفا کرد. البته در موضوعات اجتماعی و اقتصادی غیر حساس نتایج ما نشان داده که تفاوت زیادی بین نتایج حضوری و تلفنی نیست.

نظرسنجی های اینترنتی و پیامکی چطور؟

به نظر ما و بر اساس نتایجی که از این اعتبارسنجی ها گرفتیم نظرسنجی های اینترنتی به هیچ عنوان قابل اعتماد نیستند. شرط اصلی انجام یک نمونه گیری علمی این است که همه افراد شانس برابر و غیر صفر برای قرار گرفتن در نمونه داشته باشند. چیزی که به هیچ وجه در نظرسنجی های اینترنتی میسر نمی شود. دلیل ساده آن این است که اگر کاربران شبکه های اجتماعی را نیز در نظر بگیریم هنوزحدود 35 درصد مردم ایران از اینترنت استفاده نمی کنند. لذا همه افراد نمی توانند در نمونه قرار بگیرند. اما این همه ماجرا نیست. حتی کسانی که از اینترنت استفاده می کنند نیز شانس مساوی برای انتخاب شدن ندارند. اول اینکه تمایل افراد برای شرکت در نظرسنجی های اینترنتی برابر نیست و فقط افرادی که به موضوع علاقمند هستند در نظرسنجی شرکت می کنند و کسانی که معمولا آدم های دنبال کننده پدیده های سیاسی نیستند و اتفاقا بر اساس نتایج ما همان ها اکثریت را تشکیل می دهند و تعیین کننده نتایج انتخابات هستند در نمونه قرار نمی گیرند. مشکلی که در نظرسنجی های حضوری و تلفنی به واسطه نقش پرسشگر تا حدودی رفع می شود. دوم اینکه نظرسنجی های اینترنتی که توسط سایت ها یا کانال های خبری و سیاسی انجام می شود پاسخگویان آن واریانس کمی از نظر گرایش سیاسی دارند و لذا نمی توانند معرف کل جامعه باشد و معمولا هم مشخص می شود که کانال های اصولگرا برنده انتخابات را کاندیدای خودشان با اختلاف خیلی زیاد معرفی می کنند و کانال های اصلاح طلب نیز کاندیدای خود را برنده اعلام می کنند. اکثر این مواردی که گفتم برای نظرسنجی پیامکی نیز صادق است و این نظرسنجی ها نیز مطلقاً نمی توانند حتی گوشه کوچکی از واقعیت را منعکس نمایند.

می توانید خلاصه ای از تحلیل رفتار انتخاباتی مردم ایران را در اینجا بفرمایید؟

 واقعیت این است که این پدیده ابعاد زیادی دارد و شاید نتوان اینجا همه آن را بیان کرد. ایسپا بعد از انتخابات کتابی تحت عنوان «روایت انتخابات 96» به چاپ رساند که علاوه بر گزارش موج های متعدد نظرسنجی و تحلیل نتایج آن به تفکیک گروه های مختلف اجتماعی، طی جستارهایی به تحلیل رفتار انتخاباتی از زوایه های مختلف پرداخته است. با این حال می توانم چند گزاره در این ارتباط بیان کنم که هر کدام البته نیاز به تفصیل بیشتری دارد که در اینجا از تفصیل بیشتر صرف نظر می کنم.

-        رفتار انتخاباتی مردم را می توان پیش بینی کرد.

-        اکثر مردم روزهای نزدیک به انتخابات گزینه خود را انتخاب می کنند.

-        درصد کمی از مردم بر اساس گرایش سیاسی رأی می دهند. در نظرسنجی های انتخاباتی منتهی به روز انتخابات حدود 32 درصد مردم خود را اصلاح طلب و 18 درصد اصولگرا نامیدند. این یعنی حداقل نیمی از مردم در این دسته بندی ها جای نمی گیرند. اما نکته مهمتر که با بررسی روندی گرایش سیاسی پاسخگویان و همچنین سؤالات متعدد به دست آمده است می توان گفت درصد واقعی وفاداران به جریان اصلاح طلبی بیش از 15 تا 20 درصد نیست. همچنین درصد واقعی وفاداران به جریان اصولگرایی بیشتر از 10 تا 15 درصد نیست. در واقع نتایج انتخابات را کسانی تعیین می کنند که تعلقی به گرایش های سیاسی موجود ندارند.

-        میزان مشارکت کسانی که خود را اصولگرا می نامند بیشتر از اصلاح طلبان است و میزان مشارکت کسانی که خود را اصلاح طلب می دانند بیشتر از کسانی است که خود را در دسته بندی های سیاسی موجود جای نمی دهند.

-        تفاوت محسوسی بین رفتار انتخاباتی مردان و زنان وجود ندارد.

اجازه بدهید به بقیه کارهای معاونت پژوهشی ایسپا در سال 96 بپردازیم. چه کارهای دیگری امسال انجام شد یا در دست انجام است.

در گروه مطالعات سیاسی و رفتار انتخاباتی علاوه بر کارهای انتخاباتی، ایسپا در حال انجام موج دوم پیمایش ملی سنجش فرهنگ سیاسی مردم ایران است. موج اول این پیمایش سال 1384 انجام شده و موج دوم با تغییراتی در حال انجام است. پرسشنامه طرح که زیر نظر شورای علمی متشکل از 10 نفر از اساتید برجسته علوم اجتماعی و علوم سیاسی طراحی و ارزیابی شده است آماده و ان شالله در فروردین 1396 کار گردآوری اطلاعات انجام خواهد شد. در این طرح بیش از 30 شاخص در خصوص نگرش ها و رفتارهای سیاسی مردم مورد بررسی قرار می گیرد.

علاوه براین پدیده دیگری که در سال 1396 داشتیم تجمعات اعتراضی دی ماه بود که ایسپا توانست با حمایت مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری به خوبی به این پدیده بپردازد و نتایج آن توانست در تحلیل واقعیت این تجمعات اعتراضی به محققان این حوزه و همچنین مسئولان کشور کمک نماید.

در گروه مطالعات شهری ایسپا نیز پیمایش ملی کیفیت زندگی که سال های قبل انجام شد در اسفند ماه به چاپ رسید و علاقمندان می توانند از نتایج آن استفاده نمایند.  

در قالب چندین طرح مسائل روز، ایسپا افکار عمومی پیرامون مسائل روز جامعه را رصد کرد و به موضوعات متعددی در این زمینه پرداخت همچون حادثه تروریستی مجلس، سال تحصیلی جدید و خرید لوازم التحریر ایرانی، بحران آب کشور، سانحه اتوبوس دانش آموزان، سیستم بانکی کشور، حجاب، مصرف رسانه و شبکه های اجتماعی، حضور رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل، سخنرانی ترامپ علیه ایران، راهپیمایی اربعین، عملکرد شورای شهر چهارم و انتظارات از شورای شهر پنجم و شهرداری تهران، زلزله تهران، تجمعات اعتراضی دی ماه، بحران برفی تهران، اورژانس اجتماعی، حضور زنان در ورزشگاه­ها، حضور زنان در پست های بالای مدیریتی، عملکرد دولت، فرهنگ اقتصادی مردم شامل موضوعاتی همچون مصرف کالاهای داخلی، مدیرتی نقدینگی، صرفه جویی، مصرف گرایی، پرداخت مالیات و ...

در مجموع معاونت پژوهشی ایسپا در طول سال گذشته حدود 56 گزارش تولید و در اختیار مسئولین امر قرار داده است. علاوه بر این در طول سال گذشته 43 پروپوزال در معاونت پژوهشی تدوین شده است.